kishidayjavbibi

1S.
AHMEDOV,R.
QO'CHQOROV,SH.
RIZAYEVADABIYOTUMUMIYO'RTATA'LIMMAKTABLARINING6-SINFIUCHUNDARSLIK-MAJMUAIqismQAYTAISHLANGAN4-NASHRIO'zbekistonRespublikasiXalqta'limivazirligitasdiqlaganTOSHKENTMA'NAVIYAT20172Ma'naviyat,2017Azizo'quvchi!
Siz5-sinfdao'zbekvajahonadabiyotiningajoyibnamunalaribilantanishgan,buyuksiymolarning,iste'dodliijodkorlarningtarjimayihollaridanxabardorbo'lganedingiz.
Shubhayo'qki,Sizegallaganbubilimlardunyoqarashingizniyanadaboyitdi,ezgulikka,go'zallikkabo'lganmehringiznioshirdi.
Buyil6-sinfdayanadako'proqijodkorlarbilantanishasiz,rang-barangasarlarnichuqurroqo'rganasiz.
EndiSizningko'ngiluyingizgao'zbekmumtozadabiyoti-yujahonadabiyotidanham,hozirgizamonadabiyotidanhamko'proqadib-ushoirlarkiribkelishadi.
Ulargaqalbingizdankengo'rinbering,asarlariniquntbilansinchiklabo'rganing.
Darslikdabadiiyasar-larningturlarivajanrlarihaqidanazariyma'lumotlarhamkeltirilgan.
BuesaSizningadabiyotilmihaqidagibilimlaringizningyanadaboyishiga,badiiyasarmohiyatinikengroqanglashingizgayordamberadi.
Sizgayanabirnarsanitavsiyaqilamiz:ushbudarslikdako'pginaasarlarto'liqholidaemas,balkiqisqartiribkeltirilgan.
Sizanashuasarlarningto'liqnusxasinitopibo'qisangiz,adabiyotfaniniyanadachuqurroqo'zlashtirgan,aynipaytdajudakattaestetikzavq,ma'naviyoziqolganbo'lasiz.
BuishdaSizgamuvaffaqiyatlartilaymiz!
UO'K821.
512.
133(075.
3)KBK83.
3(5O')ya72ISBN978-9943-04-325-1Respublikamaqsadlikitobjamg'armasimablag'larihisobidanijarauchunchopetildi.
UO'K821.
512.
133(075.
3)KBK83.
3(5O')ya72A98Ahmedov,Sunnat.
Adabiyot[Matn]Q.
1.
/S.
Ahmedov,R.
Qo'chqorov,Sh.
Rizayev.
–Toshkent:Ma'naviyat,2017.
–160b.
ISBN978-9943-04-325-1A983O'ZBEKISTONRESPUBLIKASININGDAVLATMADHIYASIMutalBURHONOVmusiqasiAbdullaORIPOVso'ziSerquyosh,huro'lkam,elgabaxt,najot,Seno'zingdo'stlargayo'ldosh,mehribon!
Yashnagaytoabadilm-ufan,ijod,Shuhratingporlasintokiborjahon!
NAQORAT:Oltinbuvodiylar–jonO'zbekiston,Ajdodlarmardonaruhisengayor!
Ulug'xalqqudratijo'shurganzamon,Olamnimahliyoaylagandiyor!
Bag'rikengo'zbekningo'chmasiymoni,Erkin,yoshavlodlarsengazo'rqanot!
Istiqlolmash'ali,tinchlikposboni,Haqsevaronayurt,mangubo'lobod!
NAQORAT:Oltinbuvodiylar–jonO'zbekiston,Ajdodlarmardonaruhisengayor!
Ulug'xalqqudratijo'shurganzamon,Olamnimahliyoaylagandiyor!
4Azizo'quvchi!
O'tganyiliadabiyotdarsidananchaginasaboqoldingiz.
Adabiyotnimaekani,odamlarbadiiyasaro'qishganegaqizi-qishlari,adabiyasarlarqandayturlargaajralishi-yuuningayrimmumtoznamunalaridanxabardorbo'ldingiz.
Darsdavomidao'r-ganilganko'plabasarlarhamonyodingizdanchiqmay,Siznio'y-lantirayotganbo'lsahamajabemas.
Buholat–yaxshilikalo-mati.
Ya'ni,Sizbuasarlarnifaqatbahoolishuchungina,shun-chakio'qimabsiz.
Diqqatbilan,ko'nglingizniberibmutolaaqilibsiz.
UlarningqahramonlariSizningyuragingizdanjoyolibdi.
Birso'zbilanaytganda,ma'naviyolamingizkengayib,yanadago'zallashibdi!
O'zbekistonRespublikasiningBirinchiPrezidentiIslomKari-movo'ziningYuksakma'naviyat–yengilmaskuchasaridaadabiyotninginsonhayotidagio'rnivaahamiyatigaalohidato'xtalarekan,jumladan,shundaydegandi:Insonni,uningma'naviyolaminikashfetadiganyanabirqudratlivositaborki,uhambo'lsa,so'zsan'ati,badiiyadabiyotdir.
Adabiyotninginsonshu-noslikdeb,shoirvayozuvchilarningesainsonruhiningmuhandislaridebta'riflanishibejizemas,albatta.
1Xo'sh,insonma'naviyatining,ruhiyatiningyuksalishidaada-biyot,kitobmutolaasiqandayo'rintutadiMA'NAVIYATXAZINASI1IslomKarimov.
Yuksakma'naviyat–yengilmaskuch.
–T.
:Ma'naviyat,2008.
136-b.
!
5Insonhayvondanfarqlio'laroq,nafaqatmoddiyozuqaga,balkima'naviy-ruhiyoziqqahammuhtojliksezadi.
BunimadeganiAgarSiziste'molqiladiganoziq-ovqatlarjismingizehtiyoj-lariniqondirib,uniholsizlanishdanasrab,doimiyquvvatlantiribtursa,ma'naviyoziqlanishSizniruhiyboyitib,tetiklashtirib,ma'naviyqashshoqlashishdanasraydi.
Odamningmoddiyboy-liklariko'payishiunio'z-o'zidanma'naviyboyqilibqo'ymaydi.
Insonoch-yupunqolmaslikto'g'risidaqanchaliko'ylasa,o'zinima'naviyyuksaltirishto'g'risidahamundan-dako'proqjonkuydirishikerakbo'ladi.
Ma'naviyyuksalishningengsamaraliyo'llaridanbiriesakitobgaoshnotutinish,jumladan,adabiyasarlarmutolaasigaixlosqo'yishdir.
Adabiyotningaynanma'naviyatxazinasiekaniningyanabirsababishundaki,uningbag'ridahozirgaqadarinsoniyatardoq-labkelayotganengnoyobhislar–insonparvarlik(gumanizm),adolat,shafqat,o'zarohamjihatlik,do'stlik,mehrvamuruvvat,sevgi-muhabbat,go'zallikkatashnaliksingario'lmasinsoniytuyg'ularjamuljamdir.
Adabiyotgaoshnotutinganodamqalbigabuhislarko'chibo'tishi,unihazratiinsongaaylantirishi,hayo-tiganurolibkirib,turmushiniturfamazmunbilanboyitishianiqdir.
IslomKarimovYuksakma'naviyat–yengilmaskuchasaridaxalqimizdanyetishibchiqqan,uningdunyogama'rifatlimillatsifatidatanilishigaulkanhissaqo'shganbuyukijodkorlarxizmatigayuksakbahoberarekan,jumladan,mutafakkirbobo-mizAlisherNavoiyniquyidagichata'riflaydi:Agarbuulug'zotniavliyodesak,uavliyolarningavliyosi,mutafakkirdesak,mutafakkirlarningmutafakkiri,shoirdesak,shoirlarningsultonidir.
11IslomKarimov.
Yuksakma'naviyat–yengilmaskuch.
–T.
:Ma'naviyat,2008.
47-b.
6Ko'ryapsizki,xalqqaxizmatqilmoquchun,uningyodidaabadiyqolmoquchunso'zga,adabiyotga,ma'rifatvama'na-viyatgasidqidildanxizmatqilishningxosiyatibeqiyosdir.
Siznibadiiyadabiyotniixlosbilano'qishgada'vatetayotga-nimizningsabablariko'p,albatta.
Bumasalada,uzoqqabormay,o'zingizdankelibchiqaylik.
O'tgano'quvyilidao'nlabshoirvayozuvchilarningqatorasarlarinio'qib-o'rgandingiz.
Endiayting-chi,shuasarlarnio'qiganvauqqantengdoshingizbilanularnio'qimaganyokio'qisa-da,uqmagansinfdoshingizorasidaqan-daydirfarqbormi-yo'qmiTo'g'ri,adabiyotvaboshqasan'atturlarininginsongata'siridarrovsezilib,bilinibqolmaydi.
Xuddiyoshingizulg'ayayotga-ninio'zingizsezishingizqiyinbo'lganidek,adabiyotningSizgao'tkazayotganta'sirinihamqo'lbilanushlab,ko'zbilanko'rishmumkinemasdek.
Lekinko'pkitobo'qiydigan,adabiyotgachindildanqiziqadigando'stlaringizyurish-turishiga,odob-axloqigarazmsolibqarasangiz,ularboshqalardananchaajralibturishinisezmaslik,ko'rmaslikhammumkinemas.
Ularninggap-so'zlarisalmoqli,mazmunlibo'libboradi,bubolalarko'chachangitibyurishdanko'rabirorfoydalimehnatbilanshug'ullanishgahara-katqilishadi.
Uyatsizso'zlarbilanlafzinibulg'ashdantiyilish-larinihamsezsangizkerak.
Ularuydayozibkelganinshosiyokireferatinio'qibberayotganidaengto'polonchisinfdoshlaringizhamjimginaeshitaboshlaganihamborgap.
Xo'sh,bukitobsevarbolalarningboshqalardanbir-ikkiqa-damoldinroqqao'tibolishlariga,hamota-onalar,hamustozlar-ningnazarigatushishlarigako'proqnimasababbo'ldiNegako'plabfanolimpiadalaridaaksariyato'shalarg'olibchiqyaptiNegamaktabingizdao'tkazilayotganDavlattilibayramigasinfingizdanaynanshubolalartanlabolindiNimauchunbudo'stlaringizortidanturlixunukgaplareshitmaysizUlarniboshqalardanildamroqyurishigakuchberayotgannarsanimaekan7!
Barakalla,to'g'ritopdingiz!
Buningnomi–MA'RIFAT.
Kitoborqali,adabiyasarlarnio'qib-o'rganishtufayliorttirilganbebahoboylik–ma'naviyatvama'rifat!
Qolaversa,adabiyotso'ziaslidaodobso'zidanolinganbo'-lib,qadimdanSharqmamlakatlaridaadabiyotgainsonniodobvaaxloqqayo'naltiruvchiruhiy-ma'naviymanbasifatidaqaralgan.
Buyerdaodobnitorma'nodatushunmasligimiz,buso'zzami-ridayotganbarchafazilatlarnitasavvurqilishimizkerak.
Ya'niodobtushunchasiinsonniinsonqilibturadiganbarchaijobiyfazilatlarnio'zidajamuljametadi.
Vatangamuhabbat,ajdodlarxotirasigaehtirom,ota-onavayaqinlarigamehr-oqibat,o'zgalardard-utashvishibilanyashash,insontuyg'ularigahurmatvae'tibor,shafqatgamuhtojkishilarko'ngliniko'tarish–bularningbariinsonodobideganyuksaktushunchanitashkiletadi.
Ada-biyottarixidagijamikibuyukasarlarningboshmazmun-mohi-yatiniesaayniqadriyatlartashkilqiladi.
Shunihamta'kidlashkerakki,o'qishdahamo'qish,uqishvahisqilishbor.
Demoqchimizki,kitobmutolaasiodambolasidanbuishgajiddiyberilishni,yuqoridata'kidlaganimizdek,ixlosbilanyondashishnitalabqiladi.
Falonasarnio'qidingmi-o'qidimqabilidaishtutishmutlaqoyaramaydi.
O'shaasarni,uniyozganyozuvchiyoxudshoirningorzu-o'ylari,asargasingdirgantuy-g'ularinihisqilishkishidanalohidae'tibornitalabqiladi.
Asarnihisqilibo'qimaslikchinakamgulbilansun'iygulningfarqigabormagandekgap.
Xo'sh,asarnihisqilibo'qishnimadeganiBilasizki,harqandaybadiiyasardainsongaxosbo'lganfazilatvaillatlarifodaetiladi.
Hattohay-vonlarto'g'risidabitilganertaklarninghamtagza-minidainsoniytuyg'ularyotadi.
Tuyg'ularesafaqataqlorqaliemas,balkiko'ngil,yurakorqaliseziladi.
Deylik,birasarqahramoniog'irahvoldaqoldi.
Yomonodamlarqilmishidanuningtaqdiridaqorong'ikunlarboshlandi.
8Uningbuholatiniyaqindanhisqilish,buvoqealarxuddiSizbilanbo'layotgandekqarashruhiyatingiznitoblaydi,Siznichiniqtiradi,yomonliklardanqutulishyo'llarinio'rgatadi.
Sizo'zingizsezib-sezmaganholdadunyodayomonlikdeganyovuzkuchborekaninibilasiz.
Uniolamgayoyayotganhamsiz-ubizdekinsonlarekaniniko'rasiz.
Engmuhimi,buyomonlikkaqarshikurashishhamodamlarningzimmasidagivazifaekaninianglabyetasiz.
ManashuanglashSizningolimginaemas,yax-shiodamhambo'lishingizyo'lidagidastlabkiqadambo'lsa,neajab.
O'zmustaqilliginiqo'lgakiritganonaVatanimizningertangikuntaqdiriqandaybo'lishi,dunyoxalqlariorasidaorttiradiganobro'-e'tiboriko'pjihatdanSizningqandayodambo'lishingiz-ga,adabiyotvasan'atgaixlosbilanoshnotutinishingizgabog'liqdirdesak,hechamhayronbo'lmang.
Chunkimamlakatnimamlakat,millatnimillatqiladiganuningo'g'il-qizlari,bag'ridao'stirayotganfarzandlaridir.
Agarbufarzandlarfaqatbugungikunini,qoring'aminiginao'ylabyashaydigan,yurtdoshlaritaqdirigabefarq,o'zmanfaatiyo'lidainsof,adolat,iymontuyg'ularinitoptabo'tadigankimsalarbo'libyetishsa,bundayyurtningholigavoy.
Bundayyurtgachetdanbosibkeladigandushmanninghamkeragibo'lmaydi.
Boyagima'naviyatsiz,ma'rifatsizkimsalarningqilmishlariyurtningnafaqatbugunini,balkikelajaginihamxavfostidaqoldirishiturgangap.
Bundayfarzandlarqo'ligao'tadiganyurtningboyliklaritalon-tarojbo'ladi,iqtisodiytanazzultuganmasdardgaaylanadi.
Uningma-daniyativasan'atimilliyqiyofasiniyo'qotadi.
Jamiyathayotidaadolatsizlik,insofsizlikvamadaniyatsizlikoddiyholgaaylanib,kishilarningkelajakkabo'lganishonchimutlaqoso'nadi.
Farzandlarima'rifatli,ma'naviyatli,o'zliginitaniganxalq-ningesa,albatta,iqbolikuladi.
Komilfarzandlaro'zinitug'ibkattaqilganonaVataniningqadriniharnarsadanyuksakqo'yadi.
Ularuchunyurttinchligi,Vatanravnaqi,elfarovon-ligiyo'lidao'qib-o'rganish,mehnatvaijodqilishhayotningtub9!
mazmunigaaylanadi.
O'zinibuyukmillatning,qadimiyxalqningchinakamvorisidebbilganfarzandlarbugundunyodahechkimdankamemasliginianglab,kelajakdahamhechkimdankambo'lmaslikniko'zlabharakatqiladilar.
Shuma'noda,xalqimizboshidano'tganbarchayaxshivayomonkunlarnidoimiyyoddatutishuchunadabiyotgamurojaatqilamiz.
Qolaversa,ota-bobolarimizningushalmaganorzulariniro'yobgachiqarishbizningzimmamizdagimuqaddasburchekaninianglashgayordamberadiganhamadabiyot–so'zsan'a-tihisoblanadi.
Zero,adabiyottarixi–millatvamamlakattari-xiningjonliifodasidir.
Adabiyotinianglaganmillato'zliginianglaydi.
BirinchiPrezidentimizmustaqilligimizningdastlabkikunla-ridanboshlabadabiyotahligahartomonlamayordamko'rsatish,ijoderkinliginita'minlash,badiiyadabiyotlarnashriniko'pay-tirishborasidaO'zbekistonhechqaysidavlatdanortdaqolmas-ligimasalasigaalohidae'tiborqaratdi.
Engmuhimi,milliyada-biyotimizningertangikuni,uningkelajakdagirivojima'naviyatsohasidagiustuvorvazifaekaniniuqtirdi:AgarbizO'zbekistonimiznidunyogatarannumet-moqchi,uningqadimiytarixivayorug'kelajaginiulug'lamoqchi,uniavlodlarxotirasidaboqiysaq-lamoqchibo'lsak,avvalambor,buyukyozuvchilarni,buyukshoirlarni,buyukijodkorlarnitarbiyalashimizkerak.
Negadeganda,ulug'adibCho'lponayt-ganidek,adabiyotyashasa–millatyashaydi.
1Demak,adabiyotdarsiSizuchunshunchakivaqto'tkazib,o'qituvchisavollarigabiramallabjavobberib,qoniqarlibahoqo'yganigaxursandbo'libchiqibketadigandarsbo'lmasligikerakekan-da.
AdabiyotSizninafaqatolim,balkiODAM1IslomKarimov.
Yuksakma'naviyat–yengilmaskuch.
–T.
:Ma'naviyat,2008.
139–140-betlar.
10bo'lishingizgako'maklashadiganengyaqindo'stingizgaayla-nishiqanchalarmuhim.
Bilingki,budo'stSizgahechqachonxiyonatqilmaydi,hechvaqtSizniyo'lg'izqoldirmaydi,birorpaytjoningizgategmaydi,zeriktirmaydi.
Adabiyotgaqo'lingiz-niginaemas,qalbingiz,yuragingiznibering,ubilanyorug'kunlarniko'zlabsafargachiqing.
Safaringizmazmunlibo'lsin,azizo'quvchi!
1.
O'zbekistonRespublikasiningBirinchiPrezidentiIslomKari-movningbadiiyadabiyotvaijodkorlarhaqidagifikrlariniso'z-labbering.
2.
Adabiyotso'zininglug'aviyma'nosiniizohlang.
3.
Adabiyotnegama'naviyatxazinasidebnomlanishinitushun-tiribbering.
4.
Qaysiadabiyasarnio'qiganingizdankeyino'zingizdajiddiyo'zgarishhisqilgansizShuo'zgarishniizohlabberaolasizmi5.
O'zingizniyetarlidarajadakitobo'qiyapmandebhisoblay-sizmi6.
Kitobdankitobningfarqibordegangapniqandaytushunasiz7.
Siznivatengdoshlaringizniko'proqnimalarqiziqtiradiUlarorasidaadabiyasarlaro'qishgachanqoqlikhambormi8.
Agarbiraylanibyozuvchibo'libqolsangiz,engavvalo,nimalarto'g'risidayozganbo'lardingiz9.
Ma'rifatlikishidegandayaqinlaringizdankimniko'zol-dingizgakeltirasizBundayodamdannimalarnio'rganganbo'lardingiz10.
Ota-onangizningvaqtibo'lmaganda,ukalaringizniatrofingizgayig'ibbirorkitobo'qibberishniodatqilganmisiz11.
YozuvchiAbdullaQahhor:Adabiyot–atomdankuchli,lekinuningkuchinio'tinyorishgasarflamaslikkerak,–deganedi.
Shugapniizohlabberishgaurinibko'ring-chi.
Savolvatopshiriqlar11!
G'afurG'ULOM(1903–1966)Taniqlio'zbekadibiG'afurG'ulomningtarjimayiholi,Me-ningo'g'riginabolamnomlihikoyasibilano'tgano'quvyilidatanishganedingiz.
Yodingizdabo'lsa,bo'lg'usiadib1903-yildaToshkentshahridatavalludtopgan.
Uningaynio'ynab-kula-digan,baxtlivabetashvishkunlarnikechirishilozimbo'lganbolalikonlariBirinchijahonurushidavri(1914–1918-yillar)gato'g'rikeldi.
Ota-onasidanyoshyetimqolganG'afurjonningboshi-gajudako'pko'rgiliklartushadi.
Garchiurushbizningyurtimizdanjudauzoqda–olisYevropadakechayotganbo'lsa-da,uningsovuqnafasibutuno'lkamizniqamrabolganedi.
Shaharvaqishloqlaroch-nahorodamlarga,tilanchivadevonalargato'libketgandi.
Urushtufayliturmushtoboraog'irlashar,qimmatchilikvaqahatchilik(oziq-ovqatvaboshqamahsulotlarningyetishmasligi)xalqningtinkasiniquritardarajagayetgandi.
Bungaqo'shimcha,yurtimiznibosibolganchorRossiyasimustamlakachilariurushortidagiog'irqoraishlarnibajartirishuchunbizningo'lkamizdanhamerkaklarni–qo'lidanishBOLA–UCHQURXAYOLEGASI12keladigankishilarnimajburanmardikorlikkaolibketardi.
Bo-quvchisidanajraganxonadonlar,ayollarvabolalarnihoyatdaayanchliahvoldaqolgan,shusharoitdaog'irmehnatbilanyetishtiriladiganaksariyatnoz-ne'matlarnichorhukumatiturlibahonalar,aldovlarbilanyurtdantashibketardi.
Ko'chalardadaydibyurganto'p-to'ptilanchilarvagadoylarsafigaurushbo'layotganjoylardanjonsaqlashuchunqochibkelganyuzminglabochodamlarhamqo'shilgandi.
Bo'lg'usiadibmanashumusibatgato'lakunlarnio'zboshi-dano'tkazarekan,bolaliktasavvuridabuko'rgiliklaruzoqmud-datgamuhrlanibqolmasligi,qalbinilarzagasolmasligimumkinemasedi,albatta.
Keyinchalik–1936-yildayozuvchibuo'tmishhodisalarinixayolidaqaytajonlantiradivao'ziningmashhurShumbolanomliqissasiniyaratadi.
Buqissaadibumriningoxirigaqadaryanadasayqallanib,boyibboradi,o'tganasrning60-yillarigakelibhozirgimukammalholigakeltiriladi.
Aynijarayonlarningbevositaguvohibo'lganadibningiste'-dodlishogirdiSaidAhmado'ziningYo'qotganlarimvatopgan-larimnomlixotiralarkitobida,jumladan,quyidagilarniyozadi:ShumbolaninguchinchiqismiyozilayotgandamenG'afurakaningyonidaedim.
QissanitezroqyozdirishuchunMush-tumdanmeniG'afurakaninguyigakomandirovkaqilishganedi.
UyigaborganimdaG'afurakayo'q,qo'lyozmastolustidataxlanganchaturardi.
G'afurakamengaqo'lyozmasiniisho-nardi.
Chunkiarabalifbosinibilganimuchununingbirnechtashe'rvahikoyalarinimashinistkalargadiktovkaqilganman.
Stolustidagiqo'lyozmalarnivaraqlayboshladim.
Shunihamaytibqo'yayki,jurnalimizqissanibitmayoqe'lonqilabosh-lagandi.
G'afurakanavbatdagiboblarnipeshma-peshkeltiribturardi.
Bironsababbo'libG'afurakakomandirovkagaketibqolsa,jurnalxonlaroldidaxijolatbo'libqolishdanqo'rqardik.
ShuninguchunhamG'afurakanihol-jonigaqo'ymaysaharlabuyigaborardim.
Menborganimdaqissaoxirlabqolgan,shum13bolaToshkentgaqaytibKo'saMaddohhikoyalarinitinglabtur-ganpaytdato'xtaganedi.
DomlaShoahmadakanikuzatganichiqibketganekanlar.
Ke-libsalxijolatchekkandekbo'ldilar.
–Bitkazolmadik,ukajon,nimaqilsangqil,voydeganno-mard!
–Shubugunolibketmasam,meniMushtumdanhaydabyuborishadi.
Domlako'chagachiqibketishuchuno'ziniuyoq-buyoqqatashlabbahonalarqidiraboshladi.
Eplolmadi.
Oxirio'tirdi.
–Bo'pti.
ShubugunShumbolaganuqtaqo'yibberaman.
SenchiqibEskiJo'vadanbittaKazbekopkelibber.
Menyozibturaman.
G'afurakameniishgabuyurib,qochibqolishinibilibturib-man.
Muharramopa:Hushyorbo'ling,akangizMirzaAbdullaakabilanallaqayoqqaketishmoqchi,–debaytibqo'yganedi.
Nimaqilishimnibilmayqoldim.
Hovligachiqsam,Jo'raxonshiminicho'tkalayotganekan.
–Jonuka,bittapapirosopkelibbering,–debyalindim.
Jo'-raxonpulniolibzing'illaganchaketdi.
(Jo'raxon–G'afurakaningfrontdahalokbo'lgano'g'li.
QirqbirinchiyiliSog'inishshe'riniungabag'ishlaganedi.
)UMir-zaAbdullaakaningo'g'liFatxullaningvelosipedidaketganekan,birpasdapapirosniolibkeldi.
G'afurakaendihechqan-daybahonatopolmayqoldi.
–Quvbolaekansan.
Meniyengding.
AnashundankeyinG'afurakaog'ziyontarafdanqo'yilgansiyohdongaruchkanitiqibo'ylabketdi.
Ruchkanisiyohdondanchiqarmayturiboqhiringlabkulaboshladi.
–Qizig'ikeldi.
Antiqasikeldi.
Agarertagayozsambugapyokelardi,yokelmasdi.
G'afurakaruchkaniqitirlatibyozaboshladi.
HojiboboShumbolagaissiqnonniorqalatibezmalanibga-piribketayotganjoyiedi.
Qog'ozgashundayso'zlaryozildi.
14!
Ha,shunaqa,bolam.
Ota-onadunyogamo'rtkeladi.
Endibittaonatopsangbo'ldi.
Otao'zoyog'ibilankeladi.
.
.
Xullas,o'shakunimenhovlidaqorovulbo'libo'tirdim.
G'a-furakagohmeniso'kib,gohmaqtab,qissagaoxirginuqtaniqo'ydi.
Umuman,G'afurakaningyozuvstoliyonigao'tirishiqiyinedi.
Biro'tiribolgandankeyinesaturmasdi.
Ayniqsa,she'rbo'lsabittato'rtlik,hikoyabo'lsabirinchisahifato'lgandanke-yino'ziqiziqibketib,toasarbitmagunchao'rnidanturmasdi.
Avvaligaxiralikqilibko'zigayomonko'rinardik.
Bitgandankeyinesao'ziminnatdorchilikbildirardi.
–Xo'pishqilding-da.
Bahonabilanqissabitibqoldi.
.
.
Mingto'qqizyuzoltmishikkinchiyiliG'afurakaShumbo-laniqo'ligaoldi.
ShuqissaningbirinchisatrlaridanboshlabstenografiyausulidayozibolganShoahmadShorahmedovG'a-furakaniishgasoldi.
Qissaboshdan-oyoqtahrirqilindi.
Yangiboblarkiritildi.
Hojiboboobrazigajudako'pdetallarqo'shildi.
G'afurG'ulomShumbolaqissasinisalkamyigirmabeshyilishladidesayanglishbo'lmaydi.
Qissaningbirinchivaikkin-chiqismlari1936-yildayozibtugatilgan.
Uchinchiqismiqirqin-chiyillarningoxiridatugatilgan.
Oltmishinchiyillarningboshla-ridaqaytatahrirqilingan.
G'afurakahayotligidabosilibchiqqanoxirginash-rinio'pibko'zigasurtgandi.
–Tamom,endibo'ldi,–dediko'zlariyashnab.
–Nega–dedim.
–Birqiziqibketsangiz,buyog'inihamyozvorasiz.
–Yo'q.
Buyog'iniendisizlaryozasizlar.
Senyoza-san.
Shumbolaendiakademik,laureat,deputat.
.
.
1QuyidaShumbolaqissasidanbirparchanie'tiboringizgahavolaqilarekanmiz,avvalo,buparchanisinchiklabmutolaa1SaidAhmad.
Tanlanganasarlar.
IIIjildlik.
IIIjild.
–T.
:Sharqnashriyot-matbaakonserni,2000.
42–45-betlar.
15qilishingizni,qolaversa,maktabingizkutubxonasidanG'afurG'ulomkitobinitopib,asarnito'liqholdao'qibchiqishingizniistaredik.
Shunibilingki,mazkurqissanibugungikundanafaqato'zbekkitobxonlari,balkidunyoningjudako'pjoylaridagitengdoshlaringizhammiriqibo'qimoqdalar.
G'afurG'ulomningShumbolaqissasidunyodagiko'plabxorijiytillargatarjimaqilinib,qayta-qaytanashretilayotganibejizemas,albatta.
Qissato'g'risidagisuhbatniesaundanbirshingilbahramandbo'lganingizdankeyinboshlaymiz.
SHUMBOLA(qissadanparchalar).
.
.
BuqishloqdaSariboybo'lisdegankattayeregasiborekan.
Uningmingtanoblabhisoblanganolmazorigaepchilqo'llixizmatkordoimzarurbo'libturarekan.
Ayniqsa,hozirolmalarpishganvaqtibo'lganiuchunmengao'xshashoshtomog'igayuradiganarzonqo'lkishilarnieshigidanquvlamasekan.
Bukechauningxizmatkorlariyotadiganqo'shxonadayotishgaqarorberdim.
Uzumchimengayo'lboshlovchibo'libko'rsatibqo'ydi.
Boyningqari-qartangaralashyigirmachoqxizmatkorlarikechkijuvarigo'jaustidaedilar.
–Assalomualaykum,–debkiribbordim.
Judamehribonlikbilano'zo'rtalarigaqabulqildilar.
Arz-dodimniulargaaytdim.
Ulardanbittakeksarog'i:–AsilumringSariboydabekorgao'tibketadi,uka,yoshekansan.
Birontaboshqakasbningpayidanbo'lganingdayaxshibo'laredi.
Ha,mayli,salo'zingnitutibolguningchao'n-o'nbeshkunishlabtur.
Keyinyo'lingnitopibolarsan.
.
.
–degandudmalmaslahatberdi.
Bittabo'shsopoltovoqqabircho'michgo'jaquyibberdilar.
Ikkiburdajaydarinonbilanshuoshnimazaqilibichiboldim.
Yotishdahamshularo'rtasidaqoldim.
Yaxshiolmalarnijoy-labuzoqshaharlargayuboradiganyashiklardanikkitasini16yonma-yonkaravotqildim.
Boshimgaolmao'raydiganyog'ochqirindisidanyostiqqilibrohat-rohatuyqugaketdim.
Buuyqueshonxonaqosigaqaragandajudashohonaedi.
Hechbo'lmasa,buyerdatongazondaavrodchi1so'filarningqichqiribg'o'ldiraydiganharxilduolarikishiniuyqudanbezov-taqilmasedi.
Ertabilanbo'lisningoldigabordim.
Birqanchasilkillashishlardankeyinboymengaxizmathaqiuchunoyigaxom-pishiqaralash,onasutidanhalolikkipudo'nyettiqadoq-danolmaberadiganbo'ldi.
Shupaytdaboyningavzoyiniko'ribmeninghamharomzodatomirimuribqoldi.
Mendannimaketdi,birshartqo'yibqo'yay,birkunboshimgabirorishtushibqolsa,shubahonaqutulibketarmandeganxayolbilan:Boybuva,–dedim,–endi-ku,savdoyimizpishdi.
Shariatyuzasidanmolsotganda,hammaaybiniaytibsotsahalolbo'larekan.
Meninghambiraybimbor,shuniboshdanaytibqo'yganimyaxshi.
–Xo'sh,nimaaybingborSiyg'oqmisan,tutqanoqmisan–Yo'q,aybimbuemas,aybimshuki,yoshligimdanodatbo'libqolgan,harzamon-harzamondabeixtiyoryolg'ongapiribqo'yaman,shundakoyimasangizbas.
Xizmathaqi,mayli,sizaytganchabo'lsin.
–Obbobachchag'ar-ey,quvko'rinasan-a,ha,mayli-mayli.
Lekinko'pyolg'onlamagin!
Qiladiganishlarimunchahamqiyinemas.
Olmalargatirgo-vichqo'yaman,to'kilganolmalarniteribqoqiqilaman.
Bog'qo'riyman.
Ba'zidaxo'jayingapulzarurbo'libqolsa,xom-xatalaolmalarniaravagaortibDarvoza,Sariog'ochatroflardagibug'doykorqishloqlargaolibboribsotibkelaman.
Molgato'g'-rabbersa,molyemaydiganolmalarnicho'lda,bug'doyo'ribturgandehqonlargabirqadog'iniikkiqadoqdanbug'doygaalishaman.
Sariboybo'lishaligachaxo'jayinlarimningichidaengxudourganbadbaxti,ziqnasiedi.
1Avrodchi–duolar,oyatlaro'quvchi.
17Uningoldigabirishbilanborsangiz,bo'lar-bo'lmasyerdainnaykeyindebso'raydiganodatiboredi.
Anashuinnay-keyingajavobtopibberaolmasangiz,onangizniUchqo'rg'ondako'rasiz.
Qamchibilanyelkagatushiribqolguvchiedi.
Chu-nonchi,borsangiz-da,qandilolmapishibdidebaytsangiz,usizgainnaykeyindebsavolberadi.
Sizalbatta:Shupishganolmaniterishkerak,–deysiz.
Yanaxudoqarg'aganinnayke-yindeydi.
Xayr,sotishkerak,deysiz.
Yanainnaykeyindebso'rabqoladi.
Vaholanki,shuyerdagapningo'zitamom.
Innaykeyindegansavolgahechhojatyo'q.
Anashunaqao'rindajavobtopibberaolmaysiz-da,boydankaltakyeysiz.
SariboyChuvalachidagiYusufkontorbilanqimoro'ynab,uningmevazorlari,ichki-tashqiqo'rg'onchasi,butundov-dast-gohininghammasiniyutibolibdi.
Yusufkontorningbog'i,ay-niqsa,uningbahavoshiyponibizningxo'jayingama'qultushibqolib,darrovo'shayerdanbittado'ndiqqinaqirg'izxotinniolib,birborganchao'n-o'nbeshkunlabKalasgaqaytmaydiganbo'libqoldi.
Olmalarpishibto'kilibketayotibdi,xo'jayindanruxsatsizterishgahechkimbotinaolmaydi.
Otlargayem-xashakyo'q.
Xizmatkorlaroch,lekinboyningoldigaborishgahechkimningyuragidovbermaydi.
Hargapdankeyinberiladiganinnay-keyinsavolidanhammaqo'rqadi.
Birkunkechqurunxizmatkorlarbilano'tiribqandayqilibboynio'zjoyigachaqiribkelishto'g'risidamaslahatlashdikhamkimborishinio'ylashdik,nimadebchaqiribkelishnifikrlashdik.
Toinkiinnaykeyindardidankeyinboyningo'ziningtinkasiquriydiganbo'lsin.
Chekmengachiqdi.
Ertabilanbirotgaminibboyningoldigaqarabyo'lsoldim.
Yo'l-yo'lakaymingxilxayollargabotibo'ylayman.
Qandayqi-libinnaykeyinigajavobtopishkerakYetibboribotdantushdim.
Boyshiypondakallago'shtibilannonushtaqilibo'tirganekan.
Salomberibsekinginapoygakkatushibo'tirdim.
18–Xo'sh!
–Shundayo'zim,siznisog'inibbirko'ribkelaydebkelganedim.
–Yaxshi,yaxshi,barakalla,judahamquruqkelmagandursan,birorishingbordur,xo'sh,nimagakeldingShupaytdaboygaxizmatkoryurishdaqo'yganshartimesimgatushibqoldi.
Shartqilganyolg'onniendigapirmasang,qachongapirasan–dedim-da,gapboshladim:–Anavi,haligi,dandonsoplipichog'ingizsinibqolibedi,shuningxabariniberganikeldim.
Anashuso'zdankeyinmengainnaykeyinsavoliyog'ilaboshladi.
–Xo'sh,innaykeyin,qandayqilibsindiRo'zg'ordameningpichog'imdanboshqapichoqquribketganekanmi–Toziitingizningterisinishilayotganedim,suyakkategibsinibqoldi.
–Iyya!
–dediboy.
–Toziningterisinimeningdandonsoplipichog'imdashilasanlarmi,o'zingayt-chi,nimagashildilaring–Shoshibqoldik-da,o'libqolgandankeyinbekorketmasindebterisinishiliboldik.
–Nimaqilibo'ldi–Haromo'lganotninggo'shtiniko'pyebqo'yganekan,bo'-kibo'ldi.
–Haromo'lganotgo'shtiqayoqdaekan–Ha,o'zimizningto'riqqashqaninggo'shtiniyebo'ldi-da,begonaotemas.
Boyalanglabqoldi.
–Hay-hay,bola,og'zinggaqarabgapir,to'riqqashqao'ldidedingmiXo'sh,to'riqqashqanimaqilibo'ldi–Xomlikqilibo'ldi.
–Nimagaxomlikqiladi–Hecharavagaqo'shilmaganekan,bizuniaravagaqo'shibsuvtashiganedik,zo'riqibo'ldi.
1920–Nimadeyapsan,haromi,boshqashunchaaravakashotlarturib,kelib-kelibmeningbirdanbirboqibqo'yganuloqchiotimbilansuvtashiysanlarmi,padarla'natilar–Ha,o'ttushgandankeyinuninguloqchiligigaqarabo'ti-radimi,duchkelganiniqo'shib,ishqilibbirchelakbo'lsahamsuvtashiyberadi-da!
Boyningchaynabturganyaxnatilniyutishgahamdarmoniqolmadi.
Og'zidanolibqo'ydi-da,baqrayganchamengatikilib:–O'zingjinni-pinnibo'ldingmiO'ttushdideganingnimadeganing,qayergao'ttushdi,nimagatushadi–Sog'man,xo'jayin,o't,avvalo,og'ilxonagatushdi.
Otsho'rliklarninghammasinobudbo'libketdi-da,xo'jayin.
–Iyya,og'ilxonadao'tnimaqiladi–Meninghamfikrimshu,boshqaxizmatkorlaringizninghamfikrishuki,o'tombordano'tganbo'lsakerak.
–Axir,ombordao'tchiqadigannarsayo'q-kuBug'doyboredi,to'g'ri,guruchboredi,to'g'ri,yog'boredi,gazmolboredi,to'g'ri,shulardano'tchiqadimi–Berdisiniaytgunchashoshmang,xo'jayin,omborgaqo'r-g'ondano'tibdi.
Og'ilxonagaombordano'tganbo'lsakerak.
Shunaqaqilibbir-birigatutashibketgan-da.
–Iyya,haliqo'rg'onhamyondidegin!
–Qo'rg'onhamyondi,omborhamyondi,og'ilxonahamyondi,otlarhamo'ldi,pichog'ingizhamsindi.
–Qo'rg'ongaqayerdano'tketibdi–Shamdantutashibketibdi,shamdan.
–Hoy,o'zingjinnibo'libqolibsan,o'g'lim!
Axir,meningdargohimdashamgakunqoldimiQator-qatorlampalar,o'zimToshkentdanataysotibolibkelganqirqinchifanorlarqayoqqaketibdiKerosinbo'lsabiryilgayetarliliginibochka-bochkaza-pasqilibqo'yganedim.
Nimagashamyoqasanlar!
–Xo'jayin,–deyman,–o'zingizhamodamnijudaxitqilibyuborarekansiz-da!
Butunboshliko'likningarvohigashamyoqmaylampayoqiladimiKelganarvohnimaningshu'lasi21bilano'ynashadiAxir,kosagasuvquyib,ustigaolmashoxiqo'yiladi.
Kelganarvohavvalshoxgaqo'nibo'tiradi.
Birnafasdaminirostlagandankeyinhaligishamningpirpirabturganshu'lasibilano'ynashadi.
Meningentak-tentakso'zlarimdanboytalmovsirabqoldi.
Go'yoshugaplarnieshitgisikelmaganday,sekin,qo'rqa-pisaso'radi:–Kimo'ldiShuyerdamenyuzimgaqalbakiqayg'ularchiqarib,ho'ngrabyig'labyubordim.
–Kenjatoyo'g'lingizBo'riboyvachcha,terakkachiqibchum-chuqbolasiniolamandebyiqilibtushib,birmartadadade-di-yug'iyq.
.
.
etibjonberdi.
Boygaplarimningkeyingijumlalarinieshitdimi,eshitmadimi–bilmayman,choyichibturganpiyolasiniboshigauribchak-kasiniyordi-yu,soqoliniyulibdodlabyig'lamoqqaboshladi.
Menhamqo'shilibyig'laredim.
Birnafasayyuhannossolibyig'lagandankeyinmento'x-tadim,boyhamto'xtadi.
Boyningjudahamo'pkasiniuzibyuborganimdanendiuniyupatishuchuno'zimdanbirgapto'qimoqchibo'ldim.
–Xo'jayin,–dedim,–xudoberardanqismasin,xafabo'l-mang,bordi-yu,o'g'lingizo'lib,uyingizgao'ttushganbo'lsa,itnobudbo'lganbo'lsa,pichoqsinganbo'lsa,hammasiningo'rninibosadiganbittaxushxabarhamtopibkelganman.
Boyhiqillabturibso'radi:–Xushxabaringqursin,padarla'nat,qanaqaxushxabar–O'rtanchaqizingizAdolopamdunyogaarziydiganbittao'g'ilchatug'dilar.
–Iyya!
–dediboyko'zlariningshoxsoqqasichiqquday,–Adolopanghaliergachiqmagan-ku!
–Bizhamshunisigahayronmiz-da,xo'jayin.
Xudoberamandesa,ergategmasahamberarekan.
Bolaniayting-a,xo'jayin.
22Badalaravakashingizbor-ku,quyibqo'ygandayo'shaningo'z-ginasi.
Boyortiqchidabturaolmadi.
Hushidanketibyiqildi.
Menhamqamchio'rimidanyeydigankaltakninasiyaqilibjo'nabqoldim.
Mendanbirorsoatlardankeyintulporsamanotdabarlariosilibketganalpang-talpang,birko'ziyerda,birko'ziosmonda,egarqoshigaqamchidastanitirabyig'labboykelibqoldi.
Yanabironfalokatyuzberibqolmasin,debo'zimnichetgaoldim.
Boyningyig'labkelishiniuyichlarieshitib,ularhambirbalobo'libdishekilli,debuydanyig'labchiqaboshladilar.
Bir-birlariniquchoqlabarosatboshlanibketdi.
Yig'itamombo'lgandankeyinbir-birlarinianglashibsurish-tiraboshladilar.
Keyinma'lumbo'lishigaqaraganda,naot,naito'lgan,naqo'rg'onchagao'ttushgan,napichoqsingan.
Bo'-riboyvachchabo'lsaso'lakayinioqizibo'zichiqibqoldi.
O'shakunimenko'rinmayyurdim.
Ertasigaboymeniqidiribchalpakqilibko'tartiribolibkeldi.
Avvalqurttakkinaqilibyigir-maqamchinibosh-ko'zaralashyedik.
So'ngraso'radi:–Hoyitdantarqagan,buqilig'ingnimasi!
–Axir,boshidabayqilishganedik-ku,aylanayxo'jayin,harzamondabiryolg'ongapiramandeb.
–Buo'shayolg'oningmi–Lekinhammasiemasedi.
–Agarhammasibo'lmasa,butunyolg'onqilsang,menxona-vayronbo'larekanman-da,tur-ey,padaringgala'natseni,qor-ningoshgato'ymasin,juvonmargbo'l!
Haydangbukazzobni.
Haydabchiqarmoqchibo'ldilar.
Ketisholdidanboydanhaqtalabqildim.
Chunkiboyningeshigidabiroy-uo'nto'qqizkunishlaganekanman.
Haligachaberganyigirmaikkitiyinchoy-chaqanibosibqolib,qayoqdagisasigan,qurttushganolmalardanikkipudolmanibittachiptaqopgasolibberdi.
Menshungahamshukrqilibnamozshomyo'lgatushdim.
23Yanao'shadarbadarlik,yanao'shamakonsizlikbalosi.
Qo'n-doqdanajragankakkubolasidayqo'nargashox-butoqsiz.
Kalas-danyuqoriroqtomono'rlabketaredim.
Qirgachiqqandankeyinuzoqdabiro'tovko'rindi.
Shungaqarabbordim.
O'tovningeshiginiqoqibxudoyiqo'noqde-dim.
Bukechatunabketishgaijozatso'radim.
Avvalmengabirsidrashubhabilanqarabchiqqanlaridankeyin,qabulqildilar.
Orqamdagiyukniko'ribo'g'ridebxayolqilganbo'lsalarkerak.
Qopningog'ziniochibbolalargaikkita-ikkitadanolmaolibberdim.
Boshlariko'kkayetibketdi.
Ularmenituyasuti–qim-ronbilanmehmonqildilar.
Qozongayopilgannondanyarim-tasinioldimgaushatibqo'ydilar.
Qorinto'ygandankeyinqopniboshgaqo'yibuyqugaketdim.
Tongazondaturibo'tovegalari,er-xotinbilanxayrlashibSariog'ochqaydasandebyo'lgatushdim.
O'shakezlardameningtoleyimjudahamsho'redi.
Qaysiqishloqqaborsam,bozorningustidanchiqaredim.
AksigaolibbugunSariog'och-ningbozorkuniedi.
Mendanboshqahambozorgaolmakeltirganlarko'pedi.
–Kepqoling,armondaqolasiz,sotaman-uketaman!
Buniyeganlarnonyemaydi,shinavandagasotaman,–debjavrab,maqtabpeshindaarangsotibtugatdim.
G'aladonnihisoblabko'rsam,oltitangabirmiribo'pti.
Keyingibirnechaoymo-baynidabelbog'gatugilgannaqdinashundaniboratedi.
Pulko'p,qayg'uyo'q.
Bozorniaylanibyuribhammanarsagaxaridorbo'libko'raman.
Hammanarsaningnarxinibilgimkeladi.
Birkishiningtunukavannasigaxaridorbo'libkamso'ra-ganimuchunundanyaxshiginaso'kishhameshitiboldim.
Ki-yimbozorgakiribqunduzyoqalikbobrikpaltolargaxaridorbo'libko'raman.
Qo'ybozorigakiribshoxlarimullavachchalarningsallasidayburalib-buralibketgando'ngpeshonalik,kattabirqo'chqorgaxaridorbo'libturganimdako'zimtanishbirbasharagauchradi.
24Uqo'shoqlanganbirqo'raqo'yustidakuzatibturaredi.
Bukim,qayerdako'rganekanmanChangbosgankipriklartagidagiqo'yko'zlarmengajudatanish.
Yo'lninggard-g'uboriqoqilmagannamatdekqilibyuborganbubasharako'zimgaissiq-issiqko'rinadi.
Lekinegnidagiqozo-qichakmonbilanboshidagiteskariag'darilgantelpak,qo'lidagiboshicho'qmorkaltagimengatanishemas.
Undanko'zimniuz-maytikilibturaman.
Uhammengag'ilt-g'iltetibtikilibturadi.
Birdanqichqiribyubordim:–Omon!
!
Bir-birovimizningquchog'imizgaotildik,yalab-yulqashdik,hol-ahvolso'rashdik.
O'zboshimdankechirganlarimnibirchetdanhikoyaqilibberdim.
Sarguzashtimningoxiriyonimdagitanga-chaqaaralasholtitangabirmiripulnijaraqlatibqo'yishbilantamombo'ldi.
Uhamboshidano'tganlariniso'zlabketdi.
.
.
Xayr,buachchiq-tiziqlarhamuzoqqacho'zilmadi.
Yanayuribketdik.
LekinOmonningba'ziharakatlaridanuningmengajiddiykeksaqlaganligisezilibturaredi.
Kunog'ib,peshinbo'ldi.
Uvatyoqalabyo'lgachiqibolishnimo'ljallarekanmiz,birpaykaldauch-to'rttaodamuymalashibyurganekan.
–Hormanglar-ov!
Yonlarigabordik.
Yo'lso'ramoqchibo'ldik.
Bukishilarsabzikavlabqoplamoqdaedilar.
UlardanQorasaroyningyo'liniso'ra-dik.
Ularbizningust-bosh,g'aribvaziyatimizniko'rdilar.
Ora-laridanbirmo'ysafidkishi:–Bolalarim,bozor-o'charingbo'lmagandankeyinshahardapishiribqo'yibdimi,bizgako'maklashinglar,sabzikavlashinglar,bir-ikkikunishlabbirorqopsabziqilibketsalaring,choychaqabo'ladi,–dedi.
Bizningko'zimizgacholxuddikaromatibordekko'rindi.
Yopiray,bucholbizningsanqibyurgandarbadarligimizniqa-yerdanbildiykindebo'yladik.
Omon:25–Shahardahamunchaishimizyo'q.
Shunchakiish-pishqidiribkelayotibmiz-da,–dedi.
–Eybolalarim-ey,ishniqidiribyurmaydilar,ishdeganningo'zioyoqningtagidano'rmalabchiqadi.
Buyerdagicho'pnibuyergaolibqo'ysanghamish-da,kelinglar,sabzikavlashinglar,inshoollo,sizlargahambo'ladi,bizgahambo'ladi,–dedichol.
Bugapikkovimizgahamma'qultushdi.
To'n-telpaknipush-tagaqo'yib,sabzikavlashgatushibketdik.
Sabzisiqurg'urjudahambitganekan,engkichkinasiqayroqtoshday.
Birozkavla-gandankeyinbitta-ikkitadansabzinietakkaartib,tozalab,qar-sillatibmazaqilibyeboldik.
Qorinochligidanmi,bilmadim,judamazalitatibketdi.
Besh-oltiketmonurib,birsabzinicho'-talqilibturaredik.
Shuxildaqilibsabzikavlabdehqonningqoplaridanbirnechtasinitikladik.
Shuqatordao'zimizningqoplarimizhamxiylatiklandi.
Kechgayaqinotgaminibxo'jayinkelibqoldi.
Xo'jayinningqorasiniko'rgandankeyinbizyanag'ayratgaminibketdik.
Xo'-jayinkelibhorma,borbo'lqilishgandankeyin,ishboshicholdanbizningkimekanligimizniso'radi.
Cholbiznita'rif-tavsiflabketdi:–BubarakatopkurlarnibizgaXudoyetkazdi.
Yo'lketibtur-ganjudahamqobilyigitlarekan.
Birog'izgapimnisiylabikko-vihampeshindanbuyontalaysabzikavlabtashladi.
Boybizgamehribonchilikbilanqaradi:–Undaybo'lsa,buyigitlarniqo'rg'ongaolibboringlar,ovqatqilishsin.
Bundayhalolyigitlargaharkimhamnonberaveradi,–dedi.
Boyketgandankeyinyanabirnafasishladik.
Sabzilarniaravagayuklabqo'rg'ongaketdik.
Omonningrangisalbo'za-ribroqturibdi,ora-choraqorninisilabqo'yaredi.
Kechkiovqatgaxo'jayinnikidamoshxo'rdaqilinganekan.
Boyninghimmatitutibketibmoshxo'rdanibeo'lchovtog'oradaolibchiqibo'rtagaqo'ydi.
Omonbilanmeningqo'limgauzundastali,barakaligina,no'g'oyqoshiqqaqaragandaikkibaravar26yukko'taradiganqo'lbolayog'ochqoshiqto'g'rikelibqo-libdi.
Moshxo'rdabizuchunjudahamtansiqedi.
Boshqalargagalbermasdanhash-pashdegunchatog'oranibo'shatdik.
Bizbilansabzikavlaganlarhasharchiqo'ni-qo'shnilarekan.
Ularovqatdankeyinfotihao'qishibo'zuylarigatarqalishibketdilar.
Bizboynikidaqo'nadiganbo'ldik.
Og'ilxonagakiradiganyo'lakyonidagig'ulomgardish1danyotishgajoyko'rsatdi.
Bizyotadi-ganjoydabittaeskiarqonkaravotturaredi.
Ko'pvaqtdanberikaravotdayotishniorzuqilibyurganOmontagigabirpo'staksolib,chakmoniniustigayopib,karavotgacho'zildi.
Meningyoshimundankichikroqbo'lganiuchunyerdayotdim.
LekinOmonningkaravotg'ijirlatishimengauyqubermasedi.
Damo'tmayo'rnidanturib,ingrabtashqarigachopibchiqibkelaredi.
Chamasi,ovqatlarichidaxushhazmbo'lganmushaksabzihunariniko'rsatmoqdaedi.
Menbo'lsam,eshiksanabyuribharxilxashakiovqatlargao'rganibqolganimuchunmoshxo'rdameningqornimdao'zuyidayotgandaytinch,rohatdaedi.
Omontongotgunchashuxildayugur-yugurbilang'ingshibchiqdi.
Ertabilanvaqtlihovuzdanyuz-ko'zimizniyuvib,xo'jayin-ningxizmatigahozirbo'libturdik.
LekinOmonbechoraningancharangiolinganedi.
Xo'jayinbirqumg'ondajiydapo'stloqsolinganchoydam-labikkitanonbilanolibchiqdi.
Choyo'rtasidaxo'jayinbiznigapgasoldi:–Xo'sh,yigitlar,endinimaqilmoqchibo'lasizlarManashuqo'rg'onchadasizlardanboshqayanabir-ikkitaxizmatkorlarimbor,ularkechaqirgasomongaketishganedi.
Agarqolamandesalaring,oldiqish,ovqat-oziqlaringbemalol,qishdaunchalikishhambo'lmaydi,mol-holgaqarab,manashuyerdagulxanyoqibmazaqilibyotasizlar,kiyim-boshlaringnichaqmoqday1G'ulomgardish–xizmatkorlar(qadimo'tmishdaqullar)yashashiuchunqurilganboshpana.
27qilibqo'yaman.
Boringki,haftadachoychaqangiznihamberibturay,illoboshqapulvajidanuzr.
.
.
–Xo'p,xo'jayin,o'ylashibko'ramiz,–dediOmon.
Xo'jayinichkarigakiribketgandankeyinOmonikkovimizmaslahat-lashdik.
Darvoqe,xo'jayinningaytganito'g'ri,oldiqish,boradi-gan,yotadiganmakonimizyo'q.
Bundanko'radurustjoyningtopilishihamgumon.
Mendagioltitangabirmiribilanqishchiqarishqiyin.
Shuyerdaqolishgarozibo'ldik.
–Bo'lmasa,–dedixo'jayin,–cho'zilibchoyichishibo'tir-manglar,ukalar.
Bittangbuyerdaqol,bittang,otameros,bo-shingtoshdanbo'lgursigirimbor,shuniolibchiqibekindanbo'shaganyerninguvatlaridayetaklabyuribboqibkelasan,buyerdaqolganingbitta-yarimtamehmon-izlomkelsa,choy-poygaqarabturasan,–dedi.
Omonuydaqolishniyoqtiribqoldi.
Chunkisamovarningja-g'illaganigaquloqsolib,mehmonlarninggapinitinglabo'tirish-niyaxshiko'raredi.
Undantashqari,bugunkechasibechorabesh-oltimartaqatnaganidandalagachiqibsigiro'tlatibyurishungaxiylajabrbo'laredi.
Shundayqilib,sigirnimenboqadiganbo'ldim.
Uuydaqola-diganbo'ldi.
Xo'jayinog'ilxonadagiolasigirniko'rsatibolibchiqishnibuyurdi.
Sigirjonivorog'ilxonadanolibchiqishdajudayuvoshko'rindi.
Yetaklabolibketdim.
Sigirorqamdanergashibkelardi.
Birozyo'lyuribto'qaygayaqinlashgandasigirningqadamisustlashibqoldi.
Orqagatortildi.
Jonivorcharchabqoldi,shekilli,debo'ylab,orqasigaqo'limdagixipchinbilanbirurar-manmi,sigiro'ziniyergako'tariburdi.
Ko'zlariolayibketgan,og'zidanko'pikchiqarib,dag'-dag'titrab,oyoqlarinisilkitaredi.
Judahamkayfimuchibketgan,nimaqilishimnibilmasdansigirningatrofidaparvonabo'libaylanaredim.
Yordamgachaqiraydesam,hechkimyo'q.
.
.
28Shuahvoldatipirchilabyotgan,teringsangob1dachirigursigirbirdanirg'ibo'rnidanturibduminixodaqilibbirqochibberdi.
Qaniendibuharomo'lguro'zigayetkazsa.
Xo'jayinningotameros,qadrdonsigiribo'lganiuchunko'zdanyo'qolmasindebmenhamoyoq-poyoqlarimgatikan-cho'kirtakkirganigaqaramasdanjonimningborichauniquvlaredim.
Go'shtingolaqarg'agaxomtalashbo'lgur,menyetibborgunimchao'tchimdibturadi,yetibborganimdankeyin,mengabirqarabqo'yadi-da,xuddisag'risigabo'ka2tushgandayyanao'ynoqlabqochadi.
Kechgachashuzayldasigirquvlabumrimo'tdi.
Kunbo'yiuningboshbog'iniqo'lgakiritaolmadim.
Itquvlagantulkidayholdantoyganedim.
Kunbotishgaog'gandabutunkuchimnioyog'imgato'plab,astoydilchopibboshbog'iniqo'lgakirgizdim.
Mingsiltashigaqaramasdanmahkamushlabsiltayboshladim.
Mingmashaqqatlarbilanqo'rg'ongayetkazibog'il-xonagabog'ladim.
Rangimo'chibketganbirholatdaOmonningyonigakeldim.
Omono'ziningmuhabbatqo'yganarqonkaravotidayonboshlabyotaredi.
Hol-ahvolso'radim:–Ha,ishingqalay,Omonog'ayni–E,so'rama,o'rtoq,–dedi,–bo'kibqoldim.
–Iye,nimagabo'kasan–Senketganingdankeyinxo'jayinningbir-ikkiquroshnalarimehmonbo'libkelishdi,uydadesang,yangalarimtushmagurjudahampazandaekan,mingturlinoz-ne'matlarnipishiribchiqaribturibdi,halimanti,halitandirkabob,halilag'mon,haliholvaytardeysanmi,ishqilib,noz-ne'matlarningichigako'milibketdim.
Bitta-bittacho'qilab,qornimyorilgudaybo'libketdi.
Kechagisabzixo'rlikningbugunhissasichiqdi.
Undankeyinmehmonlartarqalishdi.
Xo'jayinninguch-to'rttaqo'shnideh-1Sangob–terioshlashuchunqilinganohakyokiqumeritmasi.
2Bo'ka–hayvonlarterisiustigatushadiganparazithasharot.
29qonlardanolasi1borekan,mengacho'tni2qo'ltiqlatiboldilar,orqalaridanergashibyurdim.
Uqarzdordehqonnikigaboramiz,buqarzdordehqonnikigaboramiz.
Hammasiham:Qani,buyoqqa,buyoqqa,–debtaklifqilishadi.
Cho'tko'targanimniko'rib,boyningmirzasidebbechoralarmenihamsiylashadi.
Palovdeysanmi,sho'rvadeysanmi,qo'y-chi,og'ayni,menigapgasolma,judaog'irbirahvoldabo'lib,bo'kibyotibman,ovqatbosdi,ovqat!
Bunoz-ne'matlarningko'pinimenfaqatotiniginaeshitganedim.
JudahamOmonningbaxtidankunlashar3edim.
Endiqandaybo'lsahamOmonnilaqillatishkerakedi.
Chunkiertagaegango'lgur,tutqaloqliksigirniuo'tlatganiolibborsa,cho'tqo'ltiqlabmehmondorchilikdayursamdeganfikrboshimdanketmasedi.
–Xo'sh,seningishingqalay–debso'radiOmon.
–E,menikiham,qo'yaver,tozayammazaqildim-da,bujonivorsigirshundayyuvvosh,shundaybirbarakatopgurekanki,yetaklabolibyurib,biruvatgaqo'yaman,xuddiqoziqqabog'labqo'ygandayo'shayerdanbirqarichqimirlamasdano'tlaydi,o'tlabturganjoyidao'tsobbo'libqolsa,naryoqqao'tsammumkinmi,degandayqilibmengasekinqiyaqarabqo'yadi.
Ha,jonivorginadebyetaklabnariroqqajildiribqo'yaman.
Shundayqilib,qarasam,sigiremas,jonningrohatiekan,keyinbirsero'troquvatgayetaklabolibboribqo'ydim-da,ariqbo'yidagitolningsalqinidamazaqilibuyquniurdim.
Ikki-uchkundanbuyonbo'lganhammahordiqlarimchiqibketdi.
Yaxshihambuyerdaqolmaganim,mehmonlargaxizmatqilaveribtozahamcharchaganbo'larekanman.
Omonhammeninggapimgapukuchganbo'lsakerak,ikkigapningbiridahaha-hahadebqo'yaredi.
1Olasi–oladigani,undiradiganhaqi.
2Cho't–to'rtburchakramkagamahkamlangantemirsimlargatizilgandonalarnisurib,qo'shuvvaayiruvamallaribajariladigansoddahisobmoslamasi.
3Kunlashmoq–hasad,rashkqilmoq.
30Kechqurungiovqatgaxo'jayinnikidanayron-atalachiqdi.
Ov-qatningsalxashakiroqligidantaajjublanibOmongaqaradim.
Omonfahmladishekilli:–Buovqatlekinmengato'g'rikeladi,–dedi.
–Bukungiyeganovqatlarimninghammasihamzo'r,issiqmijozovqatlaredi,endishuniichibolsam,bas,shubilanichimdaqalashibqolganhaligiovqatlarnihazmqilibyuboraman,–debichaboshladi.
Menham:–Xayr,bizningnasibamizhamshuekan,kunbo'yiuxlagan-dankeyinzo'rovqatnihamko'tarmaydi,–dedim-daicha-verdim.
Ertabilanuyqudanturibxizmatgaqoim1turganimizda,xo'ja-yinyanakechagidayikkinon,birchoydishjiydapo'stloqchoyko'taribchiqdi.
–Xo'sh,yigitlar,–dediu,–bugunnimaqilamizKimnimaishqiladi–Xo'jayin,birmaslahatibo'lar,–dediOmon.
Xo'jayinichkarigakiribketgandankeyinOmon:–Insofhamkerak,–dedi,–bugunsenziyofatdaqol.
Mensigirboqishgaboraqolay,lekinsengaaytibqo'yadiganbirnasi-hatimbor,uka.
Xo'jayinhalimehmondorchilikkaborisholdidanyarimtanongasuzmasurtibchiqaribberadi.
Senuniyema.
Buningma'nosishuki,Agarmehmongaolibborishdato'ydiribolibbormasam,suqlikqilibmeniuyaltiribqo'yadi,neqilsatagipast,badnafsochko'z-dadeganibo'ladi.
Senxo'jayingarahmatdegin-usuzmanonniyemagin,–dedi.
Menhamungasigirboqishto'g'risidaba'zimaslahatlarniberdim.
–Omon,–dedim,–meningfikrimcha,arqonkaravotingniolaket.
Kechazaxdayotaveribmeningbelimog'ribqopti.
Hozirkuztushibqolganvaqt,ayniqsa,to'qayyer,zaxkash,1Xizmatgaqoim–xizmatgatayyor.
31sigirnio'tlatibqo'yasan-da,o'zingkaravotnibirsalqinjoygaqo'yibmazaqilibuxlayverasan.
MeningmaslahatimgaOmon,Omonningmaslahatigamenunadim.
Omonboribog'ilxonadansigirniyechdi.
G'ulomgar-dishdanarqonkaravotniorqalabolibchiqibketdi.
Birnafasdankeyinichkaridanxo'jayinchiqdi.
–Omonboyqani–Xo'jayin,bugunsigirniuboqqaniolibketdi.
–Yaxshi,yaxshi,–dedixo'jayin,–choynimazaqilibichiboldingizmi,qanibo'lmasaturing!
O'rnimdanturdim,qo'limgaketmonbilanbolta-teshaniber-di.
Qo'rg'onningorqasigaolibchiqibtepasiyerbaravarkesil-ganikkitaterakto'nkasiniko'rsatib:–Qani,birg'ayratqilibmanashuto'nkalarnikavlabchiqaribbering,qishdao'zlaringizmazaqilibgulxanqilasizlar.
KechaOmonboybarakatopkurhamtozag'ayratko'rsatdi-da,bundanhamkattaikkito'nkanikavlabchiqardi.
Halolyigitekansizlar,barakatopkurlar,–dedi.
Mendilimda:Mehmonlarkelgunchabittasinikavlarekan-man-da,–debo'yladim.
Tamomg'ayratbilanishgatushibket-dim.
Kunqiyomdanog'gandaqo'lidayarimtanonningyuzigasuzmasurtibxo'jayinchiqibqoldi.
–Ha,barakalla,azamat,barakalla!
Qani,manabunibirmazaqilibyeboling.
Bugunxo'jayinnikigamehmonlarkelishmaydigangao'xshaydi.
Endicho'tqo'ltiqlabqarzqistaganiborarekanmiz-da,–debo'yladim.
–Yo'q,xo'jayin,qorinto'q.
Hechnimayegimkelmayturib-di,–debsuzmasurtilgannonniolmadim.
Xo'jayinko'pqistabhamo'tirmadi:–Maylingbo'lmasa,sizlarhaliyosh,ichlaringizdamoyqaynaydiganyigitlarsiz,–debnonniqaytaribqo'rg'ongaolibkiribketdi.
Yoqarzqistashgaboramiz,yomehmondorchilikkabora-miz,–debumidvoredim.
Halikutaman-halikutaman,hech32gapningdaragiyo'q.
Mehmondorchilikkaborishningshirinxayolida,ochligimgahamqaramasdan,birinchito'nkanikavlabchiqarib,ikkinchisininghambirtarafiniochibqo'ydim.
To'nka-larjudahamchatoq,serildizekan.
Endibo'ldi,deganingizdatagidanyanabittayo'g'onildizchiqibqoladi.
Kunbotishgayaqinikkinchito'nkanihamqulatdim.
Judatinkadanqolganedim.
Uhdebboribo'rnimgacho'zildim.
ShupaytdaOmonhamkelibqoldi.
Yelkasidakaravot,rangibo'zdayoqaribketgan,sigirnimahkamushlagan,horma-borbo'lhamqilmasdankaravotniyergaqo'yibsigirniolibboribog'ilxonagabog'ladi.
Harikkovimizbir-birimiznialdaganimizuchunandishaqilaredik.
Omonmenieskikekiyuzasidanaldaganekan,menunishunchakiqiziqchilikqilibaldaganedim.
Chamasi,devonasigirkechagimengaqilganhunariniikkibaravaroshiribOmongahamko'rsatibdi.
Karavotniqo'yibsigirgaqaraydesa,birovo'g'irlabketishimumkin,sigirniqo'yibkaravotgaqaraydesa,sigirbirzumdako'zdanyo'qoladi.
Xullas,bechoraOmonkara-votniorqalabolibkunbo'yisigirquvlabdi.
Yelkalarishilinibketibdi.
Oyoqlarigatikanlarqadalibto'libdi.
Umengagapirmasedi.
Menbiyronlikqilibuniyupatdim:–Shukurqil,og'ayni,yaxshihamkaravotingtemirkaravotemasekan.
Birnafastersayishibo'tirdik.
–Ko'zdakog'aynimiz,Omon!
–dedim.
–Bundaybir-biri-miznialdabyurishimizyaxshiemas.
Kel,halihamkeknitash-laylik.
Maslahatlito'ntorkelmas,–deganlar.
Birishbo'lsamaslahatbilanqilaylik.
Menhambugunziyofatyeyaveribjudahamsassiqkekirdakbo'libketdim.
Rostiniaytsam,xo'ja-yingamirzalikqilishdanhambo'larimbo'ldi.
–Durust,–dediOmon.
–Kel,uka,shahargatushibketaylik,axir,ochdano'lmasmiz.
Buxo'jayiningjudaxudourganodamko'rinadi.
.
.
Bugunkechasibiramallabqochamiz.
–Quruqdan-qurug'-a33–Ha,bo'lmasanimaqilareding,tomteshib,timurarmidik–Muzdini1chiqaribketsakbo'laredi.
Boyagi,mendomlanikida,eshonnikidayuraveribxiylaqo'liegrilikkao'rganibqolganman.
Egasiyo'qmolafandiniki,deganma'qulgapgako'nikibketganman.
Omonniyo'ldanchiqarib,boyningbirortamolinio'ljaqilibketishpayidaedim.
UzoqtortishuvlardankeyinOmonhamko'ndi.
Bizniikkikundanbuyonsargardonqilgantentaksigirniso'yib,uninggo'shtiniko'targanimizchaolib,shunisotibtirikchilikqilmoqchibo'ldik.
Kechkiovqatgaxo'jayinshirqovoqqildirganekan,olibchiqiboldimizgaqo'ydivaqovoqningmo'jizaekaninimaqtab-maqtab,buniichgankishido'zaxbetiniko'rmasligito'g'risidagapiribketdi.
Ovqatdankeyinxo'jayindarvozaniqulflabichkarigakiribketdi.
Bizyanajoyimizdayotibuyqugaketdik.
.
.
Yarimkechadano'tgandaOmonuyg'otdi.
Ikkovlashiboyoquchibilanog'ilxonagakirdik.
Menneqilsahameshakso'yibkorafta2bo'libqolgansallox3.
Jinnisigirniyiqitiboyog'iniboy-ladik.
Omonyonidanpichoqniolibberdi.
Pichoqnibir-ikkiyonimgaqayradim-da:Bismillo,Ollohuakbar,–debsigir-ningbo'g'zigapichoqtortibyubordim.
Naridan-beriichak-chovog'iniag'daribtashlab,terisinishilib,engyaxshijoylaridansuyaksizqilibuchpudcha4go'shtniog'il-xonadagikunjarasolibqo'yilganqopnibo'shatib,o'shaqopgato'ldirdik.
Mento'nkabo'libturdim.
Omontomgachiqdi.
Avvalqopdagigo'shtni,undankeyinarqonbilanmenitortibolmoqchibo'ldi.
Oybotib,kechaqorong'ilashibqolgan.
Judaavaylab,tusmolbilanharakatqilamiz.
Omontomda.
Lekinmeningko'nglimga1Muzd–xizmathaqi,to'lov.
2Korafta–tajribali,ko'pniko'rgan.
3Sallox–qassob,terishiluvchi.
4Pud–16,38kilogrammgatengog'irliko'lchovbirligi.
34salshubhakelibqoldi.
Balkibugalrostakamqilibmendano'chiniolar,o'ziketibqolar-da,menbuyerdaxumchagatush-gansichqondayqamalibqolarman,–debo'yladim-da,darrovqopdagigo'shtnibo'shatib,ichigao'zimtushiboldim.
Qopninglabigabittakesako'rab,arqonnimahkamqilibbog'labtortdedim.
Omonzo'rbilantortiboldi.
Meno'shapaytlardauchpuddanortiqkelmasedim.
Omonmenigo'shtdebo'yladi.
Dar-haqiqat,meningfikrimto'g'richiqdi.
Qopnitortibolgandanke-yinpastgaqarab:–Qo'lgatushding-ku,qaniendixo'jayingajavobberibko'r,ha,nomard!
–dedi-da,inqillab-sinqillab,sekin,avaylabqopniarqonbilanko'chagatushirdi.
O'zitomningpastroqjoyinimo'ljallabsakrabtushdi-da,qopniko'taribjo'nabqoldi.
Shundayqilib,birbutunsigirgo'shtidanbirchaynamhambizganasibbo'lmadi.
Shunchaovoragarchilikboshimizgayukbo'ldi.
Omonningorqasidajudasekinlikbilannafasolibboraredim.
Yo'ldauhdebqopniyergaqo'yib,bir-ikkijoydadamhamoldi.
Bilmayman,qaysiqishloqqadirkiribboraredik.
Menqop-ningichidabo'lsamhamkunyorishayotganliginisezaredim.
Yo'ldanbiritchiqibqoldi.
Omonnitaladi,qishloqningharto-monidanvovillashibboshqaitlaryetibkeldi.
Omonnio'rabolibatrofidaturaredilar.
Itlardanbirikelibqopnitishladi.
Itningtishiqop,kiyim-bosharalashbo'ksamgaxanjarurgandaybotganedi.
Chidabturolmadim:–Voydod,Omon,yuqoriroqko'taribol!
–debqichqiribyuborganimnio'zimhamsezmayqoldim.
Omonsigirgo'shtitilgakirganligidanqo'rqibketib,qopnitashlabyubordi.
Anashundabirqopgo'shtdayyergashilqillabtushdim.
–Busenmisan,go'shtmisanGo'shtbo'lsang,o'zingqani,o'zingbo'lsang,go'shtqaniOmondovdirab,nimadeyayotganinihambilmasedi.
Qopdanchiqdim.
Ikkikishibo'libqolganimizniko'rganitlarasta-sekinchekinaboshladilar.
35–Qani,yuraver,berdisinikeyinaytaman.
Omonxomushedi.
Bir-birimizgaqaramaytongazondaqish-loqyo'lidaketibboraredik.
.
.
SHUMBOLAASARIHAQIDAXalqimizningTuyanishamoluchirsa,echkiniosmondako'rdeganmaqolinieshitganbo'lsangizkerak.
Budeganibirfalokatko'pchilikningboshigayog'ilsaham,uharkimgaharxilta'sirqiladi–yo'g'oncho'zilguncha,ingichkauziladide-ganidir.
G'afurG'ulomtug'ilganoilaningtaqdiriyodingizdamiG'afurjonto'qqizyoshidaotasidan,o'nbeshgakirib-kirmaymehribononasidanajraladi.
Ukalarivasingillaribilang'irtyetimqoladi.
YanaqanaqapaytdadengAytganimizdek,butundunyodaurushningsovuqnafasikezibyurgan,o'lkamizdaiq-tisodiyvama'naviytanazzulaynichuqurlashganyillarda.
Bun-daypaytdaota-onasizqolganbolalarninghayotijudaog'irkechishinitasavvurqilsangizkerak.
Nimabilandirqorinto'y-g'azish,egnigakiyim-boshtopishosonishemas.
Shumbolaqissasiningboshqahramonihamshundayog'irkunlardaotasidanayrilgan,qariybsiztengi–o'nto'rtyoshlibolakay.
Onasibiretakbolaniboqishuchunkunbo'yitinimnimaliginibilmaydi.
Shumbolabo'lsa,tengdoshlarigaqo'shilibertatongdantoqorong'ikechgachako'chadankirmaydi.
U–yergaursako'kkasapchiydigan,birjoydauzoqroqturibqolsayuragisiqilibketadigan,tinib-tinchimasbolalarxilidan.
Kun-larningbiridauonasinixafaqilibqo'yganidanxijolatbo'lib,qolaversa,biroroymehnatqilibpultopibkelishilinjidayo'lgatushadi.
UningToshkentatrofidagiqishloqlardakechadigansarguzashtlarigasarguzashtulanib,yarimyildanortiqdavometadi.
ManashuvaqtmobaynidaShumbolabir-biridanqiziqvoqealarishtirokchisigaaylanadi.
Pochchasiavaylabboqayotganqimmatbahoqushlargaqatiq,suzmaichiribharomo'ldiribqo'-yadi,do'stiOmongaqo'shilibSultono'g'riboshchiligidagikissavurlarbilantunnio'tkazadi,ko'chmanchilarovulidao'lik36!
yuvibsharmandabo'lishadi,masjidimominingog'ilxonasidao'sallabqolganho'kizo'rnigasoppa-sog'eshakniso'yibqo'yibrosakaltakyeydivahokazo.
Shumbolaqayergabormasin,kimbilanto'qnashmasin,ham-majoydakattalarningo'zigabepisandqarashi,qo'polmuo-malasigaduchkeladi.
O'zlarinigo'yoyetimningboshinisilay-diganhimmatlikishilarqilibko'rsatadiganturlinoinsofkimsa-laruningnavqironkuchidansuvtekinfoydalanibqolishgaurinadilar.
Buhammayli,shuyoshbolaniturliqing'iryo'llargaboshlovchilarhamtopiladi.
Masalan,yuzlabqalandarlargayo'lboshchibo'libolib,hargapidaqayta-qaytaXudonitilgaoladiganikkiyuzlamachiEshonShumbolanito'g'ridanto'g'rio'g'irlikqilishgayo'llaydi.
EshonningShumbolagaaytganquyidagigaplariuningnaqadartubankimsaekanidandalolatdir:Oyoq-qo'lingchaqqongina,epchilyigitsan.
Senhamaxirqarabturmasdan,boshqacharoqyo'lbilanbo'lsahamtirikchi-likningpayidanbo'lsangedi,o'g'lim.
.
.
Axirkissa-karmondegangaplarhambo'ladi.
Naqdinapul–hamyengil,hamqim-mat,hamyashirishgaosonbo'ladi.
Naqdinabo'lsin,bolam,naqdinabo'lsin.
.
.
Shaharningbirchekkasidagixarobauyninashavand-bangilaryig'iladigantakyaxonagaaylantirganHojibobohamo'zichaxudojo'ylikdaboyagiEshondanqolishmaydi.
Biroquningqila-yotganishlariXudoningaytganlarigamutlaqoteskariligibilano'quvchinihayratgasoladi.
Biroq,shunisimuhimki,G'afurG'ulommanashunursiz,qabohatvajaholatgato'lamuhitniyoshbolanigohiorqalirang-barangmazmungato'laholdatasvirlaydi.
Qissanio'qirekansiz,undagihodisalarningqiziqligi,qahramonlarxarakteridagiyorqinjihatlarSiznibutunlayo'zigaromqiliboladi.
Garchi,yuqoridaaytganimizdek,boshqahramonduchkeladi-ganodamlarningko'pchiligiochko'z,xasis,nazaripastkimsalar37bo'lsa-da,bizningShumbolabundaykimsalarnibirko'rishdataniydi,ularningchirkinmuhitidanilojiborichatezroqqutulishyo'llariniqidiradivaalbattatopadi!
ManashupaytlardaShumbolaningnaqadartopqir,ziyrak,ba'zanesa,yaxshima'nodashumbolaekanigaqayta-qaytaaminbo'lamiz.
Qissadano'qiganparchamizdahamShumbolaningSariboy-dayezma,injiq,xasiskimsaniboplabdodiniberganigaguvohbo'ldik.
Avvaloshuniaytishkerakki,ShumbolaningSariboynimotqilishusuliSharqxalqlariog'zakiijodinamunalarini–ertak-larniijodiyqaytaishlashmahsulihisoblanadi.
Bironmuhimvoqeaniaytishuchununibuvoqeagamutlaqoaloqasiyo'qtaf-silotlarorqalibayonqilishusuli,jumladan,Uchyolg'ondaqirqyolg'onertagidauchraydi.
SharqadabiyotiningkattabilimdonihisoblanganG'afurG'ulomo'zShumbolasinibusafaraynishuusulbilanSariboyningg'azabidanomonolibchiqibketadi.
Guvohibo'lganimizdek,shupaytgaqadarbuezmavalaqmaboygaodambolasitengkelaolganemas.
Uningqo'lidaumrbodxizmatqilibcharchagankishilarningdard-ualamiichida.
Hechbiriyurakyutibxo'jayingagapqaytaraolmaydi.
Gapqaytarishqayda,umuman,buodamgaro'parakelishdanqo'rqibyurishadi.
Chunki,xohyaxshi,xohyomongapbo'lsin,Sariboynuqulxo'sh,innaykeyin-chideb,Shumbolaaytganidek,odamnixitqilibyuboradi.
Xo'sh,nimaqilishkerakBuyoqdaolmalarpishib,tagigato'kilib,uvolbo'lyapti.
Xo'-jayinruxsatisizterishsahambirbalo,vaqtidaterilmayqolibketsa,yanabirbalo.
Harikkiholdahambechoraxizmatkorlaraybdorbo'libqoladi.
ShumuammoniyechibkelishShumbolaningchekigatushgan.
Sezganbo'lsangiz,birovlarningdard-utashvishi,olamdabo'-layotganmingturliishlarSariboyningyettiuxlabtushigakir-masdi.
Udunyodafaqato'zimbo'laydebyashaydiganlarxili-danedi.
ShuahvoldaShumbolaxo'jayinninginnaykeyiniga38!
munosibjavobtopishi,engmuhimiesa,boynibusavolniberish-danbezdiribtashlashikerak!
USariboyniuncha-munchagapbilan,yangilikbilanlolqilibbo'lmasliginiyaxshibiladi.
Demak,sopinio'zidanchiqarish–boyningnozikjoyidanushlashlozim.
Uningnozikjoyiesamol-mulki,boyligibilanbog'liq.
Gapanashumavzugaburilsa,boyningchaynabturganyaxnatilniyutishgahamdarmoniqolmaydi.
Birxabarniikkinchibirxabargashundayulashkerakki,natijadainnaykeyindeganbema'nisavolniberishgaSariboyningyuragidoshbermasin.
Shumbolaxuddishundayqiladiham.
Dandonsoplipi-choqningsinishibilanboshlangangapkenjatoyo'g'ilBo'ri-boyvachchaningterakdanyiqilibo'lishibilantugaydi.
Buhamyetmaganday,boyningturmushgachiqmagano'rtanchaqizidunyogaarziydigano'g'ilchatug'gani,chaqaloqesaBadalaravakashgaquyibqo'ygandayo'xshashito'g'risidagigaplarSariboyni,nihoyat,yiqitadi.
Shundankeyinhamezmaboyinnaykeyinlabko'rsin-chi!
Nafaqatbuvoqeada,balkibutunqissadavomidabizShumbolaningtopqirligi,hozirjavobligi,harqandayqiyinvaziyatdanbiramallabsog'chiqibketaolishigaqayta-qaytaaminbo'lamiz.
EndiShumbolaqissasidauchraydiganko'plabbadiiytasvirvositalaridanayrimlarini–o'xshatishlarnie'tiboringizgahavolaetamiz:ItquvgantulkidayolazarakOmonmengaergashdi;O'choqdanchiqqanzangoritutunosmongao'rlab,tevarak-atrofgako'rpadekyoyilaredi;Hazratbo'lsa,o'ziniumrbo'yio'likdanboshqanarsaniyuvmagankishidayqilibko'rsatishgaharakatqilaredi;Sirlanganxumchagatushgansichqondayto'rttomongaalanglabo'zimgabirnajotyo'liqidiraredim;Zinadanchiqqanitdekto'rtoyoqlabnarvongatirmashibtomgachiqdim;39Ora-choradatorko'chalaryo'limnito'sibqolsaham,tulkiquvlagantovuqdaysakrabo'tibketaredim;Xotinqozonningqopqog'iniochdi–baliqdaybo'liboppoqlagandamoshkichirichiqdi,o'rtagaqo'ydilar;Qo'ylarxuddisutgatushgansichqondayboshlariniko'taribsuzaredilar;Harikkovimizningyuragimizdardtekkanterakyaprog'idayqaltirabturibdivahokazo.
1.
G'afurG'ulomhayotivaijodito'g'risidanimalarnibilasiz2.
Shumbolaqissasidayozuvchiningbolalikhayotito'g'ridanto'g'rivato'liqaksetgandebbo'ladimi3.
Shumbolaningsarson-sargardonkezibyurishiningasosiysababinimadaedi4.
Shumbolaba'zanyolg'ongapiradi,yomonko'rganodamla-ridano'choladi,hattoozginao'g'rilikkahamqo'luradi.
Uningbuharakatlariniqandaybaholaysiz5.
ShumbolabilanmahalladoshiOmonningqandayfarqibor6.
QissadanolinganparchadaShumbolaningqaysixususiyatlaribo'rtibko'rinadi7.
SariboyningShumbolato'qiganyolg'onlargachippa-chinisho-nishiningasosiysababinimada8.
5-sinfdao'rganganingizG'afurG'ulomningMeningo'g'riginabolamhikoyasibilanShumbolaqissasiningqandayumu-miyjihatlaribordebo'ylaysiz9.
Shumbolaqissasiasosidayaratilganbadiiyfilmbilanqis-saningo'ziorasidaqandayfarqlarniuchratdingiz10.
Adabiyasarasosidayaratiladigankinofilmyokispektakllaro'shaasarbilanbirxilbo'lishikerakdebhisoblaysizmiKino-filmvaqissaningo'zigaxoshikoyayo'sininisolishtirishgaharakatqiling.
11.
SinfingizdaShumbolaqissasidankeltirilganparchaasosidakichikspektaklqo'yib,qaybiringizShumbola,qaybiringizesaSariboyroligako'proqmostushishingiznianiqlashgaharakatqiling.
Savolvatopshiriqlar40O'zbekistondaxizmatko'rsatgansan'atarbobi,O'zbekistonxalqshoiriTurobTo'la1918-yilning24-dekabridahozirgiJanu-biyQozog'istonviloyatiningTurbatqishlog'idatug'ilgan.
Ota-onasidanertaayrilganTurobjonbolalaruyidata'lim-tarbiyaoladi.
1934–1938-yillardaToshkentteatrbilimyurtida,1938–1941-yillaroralig'idaToshkentpedagogikainstitutitilvaadabiyotfakultetiningkechkibo'limidao'qiydi,kunduziesaishlab,ijodiyvahayotiytajribalariniboyitadi.
O'qishnibitir-gachrespublikamizningmadaniy-ma'rifiytashkilotlaridaturlivazifalardasidqidildanmehnatqiladi.
Jumladan,yoshlargaze-tasidaadabiyxodim,O'zbekistonDavlatradioeshittirishqo'mi-tasidamuharrirvasuxandon,O'zbekistonDavlatnashriyoti(O'zdavnashr)damuharrir,O'zbekfilmkinostudiyasidassena-riybo'limimudiri,respublikaKinochilaruyushmasidakotib,Madaniyatvazirligisan'atishlariboshqarmasiboshlig'i,hozirgiO'zbekMilliyakademikdramateatridirektori,O'zbekistonYozuvchilaruyushmasihuzuridagiAdabiyotnitarg'ibetishmarkazirahbarisingarivazifalarnibajaradi.
TurobTo'laijodiyfaoliyatini15–16yoshidanboshlagan.
Uningdastlabkito'plami1939-yildaShe'rlarnomibilanchopetilgan.
IkkinchijahonurushiyillaridashoirningShodligim(1941-yil),Tabassum(1944-yil)nomlito'plamlarie'lonqi-TurobTO'LA(1918–1990)41!
lindi.
Ulardanjoyolganaksariyatasarlardabarchaxalqlarqatorio'zbekxalqininghamko'nglidato'lib-toshganfashizmganafrat,tinchvaosoyishtahayotniqo'msash,urushgaketganfarzand-larinisog'inishhislaribadiiyifodaetilganedi.
Urushdankeyinfaolijodiymehnatgasho'ng'iganTurobTo'laningbirin-ketinBaxttongotari(1948-yil),Muborakbod(1949-yil),Bolalardostoni(1950-yil),Qanotlan,qo'shiqlarim(1955-yil),Tanlanganasarlar(1958-yil),Oromijon(1961-yil),Gulyor(1968-yil),Oftobnayzada(1974-yil)singarishe'rvadostonlarto'plamlari,zamondosho'zbekadabiyotivasan'atinamoyandalarigabag'ishlanganNafosat(1967-yil),Kamalak(1972-yil)nomliadabiyportretvaxotiralarkitobio'quvchilarqo'ligayetibbordi.
Jumladan,shoirningQanotlan,qo'shiqlarimto'plamidano'rinolganaksariyatshe'rlari(Hayobilan,Sumbula,Ko'-chalar,Do'ppitikdim,Sartaroshqo'shig'ivaboshqalar)respublikamizningko'plabiste'dodlisan'atkorlaritomonidanqo'shiqqilibkuylanib,xalqimizqalbidanchuquro'rinegalladi.
TurobTo'lashutariqazamonaviyo'zbekqo'shiqchiliksan'atirivojigasalmoqlihissaqo'shganijodkorsifatidatanildi.
TurobTo'la,bundantashqari,birqanchakinossenariylaryaratilishida,ularasosidamilliykinomizningnodirnamunasibo'libqolganfilmlarsuratgaolinishidahamfaolishtiroketdi.
UlarorasidaMaftuningman,Shashmaqom,Furqatsingarimashhurfilmlarbor.
Ijodkordramaturgiyasohasirivojigahamsalmoqlihissaqo'shdi.
UningqalamigamansubQizbuloq,Nodirabegim,Momoyerpyesalari,Zulmatdanziyo,MalikayiayyoroperalibrettolarihamdaSamarqandafsonasibaletilibrettolarirespublikamizteatrlarirepertuaridanmunosibo'rinegalladi.
42TurobTo'laShekspirningQiyiqqizningquyulishikome-diyasini,Pushkin,Lermontov,Nekrasov,Shevchenko,To'qayasarlarinionatilimizgamahoratbilano'girgan.
Taniqlishoir,nosir,tarjimonvadramaturgTurobTo'la1990-yil20-apreldaolamdano'tgan.
SerqirraijodiyfaoliyatsohibiTurobTo'labolalaradabiyotirivojigahambefarqqaramagan.
Uyosho'quvchido'stlarigaajoyibtortiqsifatida1981-yildaYettizog'oraqissasinomlio'zigaxosnasriyasarinie'lonqiladi.
Bukitobnishuninguchunhamo'zigaxosdeyapmizki,undabirnechanasriyjanrlardayaratilgankatta-kichikhikoyalaryagonasyujetipigamohirlikbilantizilgan.
Ularorasidashoirningo'zbolaligibilanbog'liqhayotiyhikoyalar,keksalardaneshitganrivoyat,afsona,ertakvacho'pchaklar,o'zito'qiganibratlivoqealarbayonibor.
Asardagibadiiylavhalarnibir-birigamazmunanvaruhanbog'labturuvchiqahramonlarsifatidako'zo'ngimizdao'zigato'q,tinchoiladakattabo'lganyolg'izo'g'il–Toshtemirham-daunganihoyatdaqiziq,ajoyibhikoyalarini,boshidankechir-ganlariniaytibberibcharchamaydiganbuvasi–Baxshillamax-sumgavdalanadi.
Quyidaushbuasardankeltirilayotganparchanio'qigach,ishonamizki,Sizningko'pchiligingizYettizog'oraqissasikitobinikutubxonalardanizlabqolasiz.
.
.
DO'NAN(Yettizog'oraqissasiasaridan)–Manasenjonivorlarnisevasan,buvanggao'xshaysan.
Qachonqishloqdanso'zketsa,albatta,tuyadeysan,xo'tikdey-san.
NimagaUlarbilanshug'ullanishqiziq,xuddiularhamseniyaxshiko'rganday,bilganday,aytganlaringnibilibqilayot-ganday.
Faqattillariyo'q,xolos.
Yoshligimdameningbirchi-royli,kelishgando'nanimbo'lardi.
Baqavlio'rtog'imedi,birgao'sdik,unionasiningtagidanbuvambilanikkalamizbirgaqabulqilibolganmiz.
Onasiningqornidantushiboqdingillabmenga43qaragan,bo'yninibo'ynimgasolgan,ingichka-ingichkaoyoqlarititrabturardi.
Oyoqlariningto'pig'idaolasiboredi,peshanasidaqashqasi.
Ko'zlarikatta-katta,kiyiknikigao'xshaganchiroyli.
Buvambusenikidedilar,kattabo'lganidahammenboqdim,mendanboshqadanyemyemasdi,suvgahammeniundardi,bir-gaborardiko'rtaariqqa,o'rtaariqdansuvichmayturibolardi,Toshloqqaborardik,Toshloqdanichardi,erinmasdancho'milti-rardim,uzoqyuvardim.
Buvambirkuniunijambilbilanyuvdi-lar.
Shundayburqirab,xushbo'ytarqatibyurdiki,birnechahaftauyimizjambilhidigato'libturdi.
Menhamshundayqiladiganbo'ldim,jambilteribkelardim-da,buvamgao'xshabbuloqsuvibilanyuvardim.
Faqatmenminardimuni.
Judayugurikchiqdi,chavandozlarko'zmunchoqtaqibqo'ydeyishdi,ko'zmunchoqtaqibqo'ydim,ko'ztegmasindeb.
Ko'pkarilardaminardim,aralashmasdim-u,uzoq-uzoqlardako'pkarichilarorqasidanchopardim.
Ushuqadarquvonibyurardiki,boshiniqo'yibyuborsam,yetibolishihechgapemasdi.
O'roqmahalio'roqqahambirgachiqardik,go'ja,ayronolibchiqardiko'roqchilarga.
Matansoydegansoyimizbo'lardi,judabug'doybitkuchiydi.
Go'jaolibchiqdim-u,birozginamashoqtersindebboshiniqo'yibyubordim.
O'zimg'aramsoyasida,g'ir-g'irshabadadamastbo'libyotdim,nafaso'tmayuxlabqolibman.
Birmahaluyg'onsam,oftobog'ibqol-gan,Do'nanboy,mashoqqayoqda,o'shaturganjoyidahalihambirxilholatdaturipti.
Hayronbo'libo'rnimdanturdim,birnarsademoqchidayboshinibalandko'taribkishnadi,faqatorqaoyoqlaribilantepkilanadi-yu,oldingioyoqlariniyerdanuzmay-di.
Yuguriboldigabordim,bordim-uoyoqlariostigaqarabqotibqoldim,oldingichapoyog'igaqop-qora,chiporcho'lilono'ralibyotibdi,o'ngoyog'iesauningboshinimajaqlaganchaezibturipti.
Boriboyoqlaridanmajaqlanganilonningo'roviniyechibtashladim,shundaginao'ngoyog'iniuningboshidanoldi.
Uendimashoqteraboshlagandabuilonniko'rgan,mengakela-yotganinibilibg'archchabosgan.
–Manado'st,bolam,manao'rtoq!
44Birkunimanashundaydo'stimdanayirdilar.
Ukunnies-lasam,hali-halijonimachiydi.
.
.
Mayli,eslay,bundaydo'stnieslashsavob.
Uyimizgaallaqaysiqishloqdanmehmonkelyaptidegangaptarqaldiertalabdan.
Hammayelib-yuguribtayyor-garlikko'rardi.
Qadrdonmehmongao'xshadi,dadamayniqsahammatayyorgarliklarnikuzatibchiqdilar.
Birqozondasho'rvaqaynayotgan,birqozondaqazi,biro'choqdanonyopilayotgan,biro'choqdasomsa.
Xullas,to'ygahamo'xshabketardi.
BirmahalFayzidasturxonchipaydobo'libqoldi,oh,chug'urchuq-lar,Fayzidasturxonchikerakbo'libqoldimideb.
Shang'illabbutunhovliniboshigako'tardi.
–Hoy,Bashorkelin,bumehmonnibilaman,hammagama'lumvamashhurboyvachcha,harqanchaqadrdonibo'lsahameringniko'zdansaqla,–dedioyimgaqarab.
Bugapningtagigatushunmadim-u,lekinumeniyomonyig'latibketdi.
Keyinbilsam,ko'ziyomonodamekan,tikilganiniyiqitarekan.
Oyimbechoradarrovko'zdaturgannarsalarniichkarigaoldir-dilar,ko'zdannariturganituzukdedilar.
Fayzidasturxonchiku-lib:Yomonko'rgannarsangbormi,o'shanichiqaribqo'y,–dedi.
Bo'g'ozqo'yimizboredi,orqamaydongachiqaribbog'-lashdi,ikkitabo'rdoqimizniham,sayrabturgankaklikniham.
Dadamurishibberdilaruyalmaysanlarmideb.
Lekinbaribir,dadamrahmatlikboshqabirnarsanihamesladilar,qishlog'i-mizdag'alatiodathamboredi,izzat-ikromlimehmonhovligakirishibilanko'zigatushgannarsangnimaqtabqolsa,ketarpayti,unimabo'lishidanqat'inazar,beribyuborilardi!
Shuninguchunhamdadamuyatlikbo'lishdanqo'rqardilar,birondurust-roqnarsaningko'zo'ngidaturishiniistardilar,lekintopolmaygarangedilar.
Fayzidasturxonchininghaligihazilomuzgapihamqulog'idaedi.
Oyimkulib:Shukuchugingizo'lsin,judayomonko'raman,o'shanibog'labqo'yingyaqinroqqa,–dedi-lar.
Birovqattiq,birovsekin,buvimmiyig'idakulishdi.
AmmobuFayzidasturxonchigayoqdi,eldanoldinboribko'zlikjoygabog'labqo'ydi.
Dadamhamnegadirindamadilar.
Mehmonkiribkeldi.
45Kiribkeldi-yu,birdan:Ehe,turbatliklaraytganichaborekan,borakallo-borakallo,menbunaqasiniko'rmaganman!
–debto'g'ridagiotxonagatikilibqoldi.
Neko'zbilanko'rayki,uyerdameningdo'nanimbog'log'liqturardiyertepinib,gi-jinglab.
Kimbog'ladi,qachonbog'ladi,nimagabog'ladi–menham,dadamhamhayronqotibqolganedik.
Mehmonohistaboribsag'rininisiladi,mengategma,nariturdegandekchiyirilibyertepindido'nanim.
Dadamhamonundanko'zuzmayturganmehmonniichkarigataklifqildilarvaolibketdi-lar.
Lekinmehmonhamonungaburilibqarar,meningdo'nanim-danko'zololmasdi.
Yuguribborib,jilovidantutdim-u,bog'gaolibchiqibketdim.
Biroqbubilando'nannisaqlabqololmadim.
Ertalabbarvaqtturibqarasam,do'nanyo'q,yuguriboyimningoldigakirdim,oyimboshimnisilab:Xafabo'lma,bolam,odatimizo'lsin,shunaqa,qaysibefarquyergabog'laganekan,yoo'zingbog'-labmiding–dedilar.
Lekinmenbog'lamaganedim-u,axirubedazordaedi-yu,kimgakerakbo'libqoldiuniolibkelish,halivaqtboredi-kuuniolibkelishga.
.
.
Shuvaqtbirdanuo'xshatibtepganakamko'rinibketdiko'zimga.
.
.
Ha,o'sha,do'nanniyoshligidanoqyomonko'rardi,uningmenbilanyurishigacha,faqatmeniginamindirishigachayomonko'rardi,yonigayo'lat-masdi.
O'shabog'lagan,atayshundayqilgan.
.
.
Shundayyig'la-dim,shundayyig'ladim,oyimtuguldadamhamovutolmadi,birkecha-yubirkunduzyig'ladim.
Ertasikunihayyo-hudedim-u,Chorpo'lattomongaqarabchiqibketdim.
Umehmonnichor-po'latlikdeyishganedi.
Birkunlikyo'ldeyishdi.
Baribirbora-man,o'g'irlabkelamandedim.
Meniundanajratisho'limbilanbarobaredi,unihammendanajratishastimumkinemasedi.
.
.
Axiruotmas,odamedi.
Xuddiodamlarsingariyurardiyo'l-daham.
Hecho'rtadanyurmasdi,nuqulo'ngdanyurardiodamlargao'xshab,hatto,uygao'zikiribkelardi,jiloviniqo'yibyuborgandaham.
Ovqatnihamtanlabyerdi,harnarsaniyemdebyeyavermasdi.
Suvnihamtanlabichardi,faqatbuloqsuviniichardi.
Yurgandayurganinibilmasding,chopgandachopganini.
.
.
46Chorpo'latgabirinchiborishimiydi.
Odamlaraytganidaybirkunlikmasekan,azondachiqib,peshindayoqyetibbordim.
Ammomehmonnitopolmadim,do'nanniham.
Mehmon,odamlaraytga-niday,uyerdaturmasekan.
O'shayerlikbo'lganidado'nanmeninghidimnibiliboqkishnabchiqardi,yomeno'zimbilibtopibolardim.
Yo'q,uyerdamasekan.
Kechasiqaytibkeldim.
Menitozaqidirishipti.
Avvalyalinishdi,birgayig'lashdi,keyinkoyishdi,baribir,ovutaolishmadi.
Ko'nglimgahechnarsasig'-masdi,buishnio'ylamayqilibqo'ygandadamhamqiynalibketdi.
Lekinkechedi,qaytibolishmumkinemasdi.
Hechovqattilamayqo'yditabiatim,ishtahambo'g'ilibqoldi,uchkundaqil-tiriqbo'libqoldim,oyimqo'rqibketdilar,o'zimham.
Dadamningko'rsatmagantabibiqolmadi,yotibqoldim.
Axiriqishloqoqso-qolifatvoberipti,boribso'rang,qaytiboling,deb.
Dadambuishniqilolmaymandeptilar.
Kelibhammasiniaytib,boshimdayig'ladilar,bolam,menga,o'zingga,onanggarahmingkelsin,o'zingniasradedilar.
Kechalaribilanyig'labchiqardim,ko'-zimilinmasdi,ilingandahamfaqatdo'nanniko'rardim,xolos.
Birkunuko'zimgashundayko'rinibketdiki,qo'rqibketdim,xuddimengao'xshabuhamozibketganedi,qovurg'alarisana-libqoptibechoraning.
Hadeb,mengaegilib,yostig'imningustidayig'lardi,duv-duvyoshoqardiohuko'zlaridan,tikturol-mayoyoqlariqaltirardi.
Uyg'onishgaharakatqilaman-u,uyg'o-nolmayman.
Dadam,oyim,hammalaritepamda,uniyomonko'rganakamgachatepamdayolvorisharditur,qara,axir,uningo'zikeldi,boshingdayig'layaptideb.
Qarasam,haqiqatanhamtushimemas,o'ngimekan,uhamchidolmaptibechora,mengao'xshabhechovqatyemapti,suvichmapti,faqatmenio'ylapti,kishnayveripti,ozibketipti.
Mehmonningrahmikepti-yu,olibkelibtashlabketipti.
.
.
DO'NANHIKOYASIHAQIDAShoirlarningnasriyasaryozishiadabiyottarixidako'puchrayvermaydi.
Hamshe'rlari,hamnasriyasarlaribilantanilganijodkorlardanbiriesaTurobTo'ladir.
47!
Yettizog'oraqissasishoirTurobTo'laningnasriyyo'na-lishdayozgandastlabkiasariedi.
Agaraksariyatyozuvchilarnasrdagiijodinikichikjanrlardan,masalan,hikoyalaryozishbi-lanboshlaganbo'lsa,TurobTo'labirdanigayirikqissagaqo'luradi.
Biroq,shungaqaramay,uningmazmun-mohiyati,kitobqahramonlariningjonlixarakteri,tilivauslubimuallifningbuboradakattamuvaffaqiyatgaerishganidandalolatberadi.
O'qishidanta'tilgachiqqanSiztengibolaToshtemirbuvasiBaxshillamaxsumdanTurbatqishlog'igaolibborishniiltimosqilishibilanboshlanganbuqissao'nlabhikoya,afsona,rivoyatvaertaklarnio'zichigaoladi.
AsosiyhikoyachiBaxshillamax-sumdir.
Uo'zhayotidako'rgan-kechirganlarini,kattalardaneshitganrivoyatlarninabirasigayo'ldavomidanihoyatdaqizi-qarlitarzdaaytibboradi.
Ulardaturlizamonkishilariningbir-biridanibratlitaqdiri,o'quvchie'tiborinio'zigatortiboladigang'ayritabiiyvoqea-hodisalarhikoyaqilinadi.
Shunisie'tiborliki,yozuvchibolalarvao'smirlargamo'ljal-langanbuqissagao'zdavridaqalamgaolishtaqiqlanganmav-zularnihamdadilolibkiradi,yoshdo'stlarigamilliytarixi-mizningshonlisahifalarinibildiribketishdancho'chimaydi.
Qissada,jumladan,buyuksohibqironbobomizAmirTemur,diniyma'rifatningulug'namoyandalari,xalqparvarsiymolarIsmoilota,Avliyoota,sharqadabiyotiningvallamatlaridanbiri,butunOsiyoniaql-idrokibilantebratganXo'jaAhmadYassaviy,Navoiynimahliyoqilgandonishmand,mashhurshoirOtoyisingariulug'larhayotivafaoliyatichuqurehtirombilantilgaolinadi.
TurobTo'laningbumavzulargamaxsusto'xtalishiuningbuyuktarixgaegaonaxalqioldidagifarzandlikburchiniterananglaganivaboshqalargahamanglatmoqchibo'lganiniko'r-satadi.
Chunkio'tganasrning70–80-yillarida,sobiqsho'rolarmamlakatidaxalqlarvamilliymadaniyatlartarixiga,millat-48larningdin-udiyonatigapastnazarbilanmensimayqaralaredi.
Bumavzulardailmiyyokibadiiyizlanishlarolibborishqattiqta'qibetilar,ijodkorlarayovsiztanqidostidaqolardilar.
O'zbe-kistonRespublikasiningBirinchiPrezidentiIslomKarimovo'zi-ningYuksakma'naviyat–yengilmaskuchasaridata'kidlaga-nidek:Bularningbarchasizamiridasovetmafkurasigaxosbo'l-gan,odamzodnitarixiyxotira,Vatantuyg'usidanjudoqilishgaqaratilgang'arazliintilishlarmujassamekaninianglash,tushu-nishqiyinemas(92-bet)edi.
Yettizog'oraqissasiasarinio'qirekansiz,onatilimiz–o'zbektiliningqanchalarboyvashiraliligi,uorqalichizilgantabiatvainsonmanzaralariningnaqadartiniqligigahamguvohbo'lasiz.
Muallifningbadiiymahoratiniyuqoridagimo'jazhikoyahamyaqqolko'rsatibturibdi.
Toshtemirningbuvasio'zbolaligidanxotirabo'libqolganhodisaniaytibberarekan,bizundabiremas,birnechainsonningtakrorlanmasxarakteribilantanishamiz.
Avvalo,do'nanotigaxuddio'zjigarideko'rganib-bog'lanibqolganbolaBaxshillaqalbidagijonivorlargashafqatvamuhab-bathissio'quvchigahamtezdayuqadi.
AgarDo'nangaBaxshil-laningko'zibilanqaralsa,uningotemas,odamekanigabemalolishonsabo'ladi.
Do'nanninguxlabyotganegasinichaqmoqchibo'lganilonboshinimajaqlashiham,boshqaotlar-deko'rtaariqdansuvichibketavermay,Toshloqdagibuloqsuvi-niginaichishiham,xuddiodamlargao'xshabyo'lningo'ngtomonidanyurishihamshundandalolat.
VoqealarrivojiBaxshil-lanisuyganotidan,otniesaboladanajratishaslomumkinemas-liginiishonarliisbotlaydi.
Insonvahayvonotolami,yaratilishi-danonatabiatningbir-birinito'ldiruvchi,bir-biriganihoyatdamuhtojfarzandlariekaniniyanabirbordildanhisqilamiz.
Baxshillakimdandir,masalan,akasidano'cholishmaqsadidayoxudkimgadir,masalan,dadasigaachchiqqilibovqatyeyish-danboshtortmaydi,aslo.
UninghikoyasidaHechovqattila-mayqo'yditabiatim,ishtahambo'g'ilibqoldi,uchkundaqiltiriqbo'libqoldim,oyimqo'rqibketdilar,o'zimhamdeganmuhim49!
o'rinbor.
Bugapgaalohidae'tiborqaratishimizkerak,bolalar.
Chunkifaqatchinakammehr,chinakaminsoniytuyg'ularginaodamnishuko'ygasolishimumkin.
Ya'niyaxshi-yomonkunla-ridadoimyonidabo'lgan,onasiningqornidantushiboq,dingil-labungaqaragan,bo'yninibo'ynigasolgan,ingichka-ingich-kaoyoqlarititrabturgan,ko'zlarikatta-katta,kiyiknikigao'xshaganchiroyliotidanbirdanigaayrilishBaxshillaningtabiatidan,hayotimazmunidanjudakattanarsaniqo'poribketadi.
Birdanuningqalbi,ichkivatashqiolami,ruhiyatibo'm-bo'shbo'libqolgandek,endihayotning-daqizig'iqolmagandekbo'ladi.
Manashuholgatushgankishiningko'ngligaovqatla-nishyokiboshqamashg'ulotsig'adimiBaxshillamaxsumdo'nanotiningsadoqatinieslabnabirasiToshtemirgaqarata:Manado'st,bolam,manao'rtoq!
–deyi-shihamSiz-ubiznio'ylatishikerak.
Chunkibirgao'sish,birgayurish,birgao'qish-ubirgao'ynashningo'zihaliodamlarningchinakamdo'stbo'lishlariuchunyetarliemasdir.
Do'stlikharikkitomondanbeg'arazfidoyilikni,samimiytuyg'ularni,engmuhimi–judakattasadoqatvavafodorliknitalabetadiganmas'uliyatliburchdir.
Afsuski,ba'zaninsonlarumrboddo'stimdebyurganio'rtog'idanemas,tilsiz-zabonsizhayvonlardanshuno-yobxislatlarnitopadi.
BaxshillavaDo'nano'rtasidayil-lardavomidatoblangando'stlikvamehr-umuhabbatnitushunish,hisqilishhamboshqalargaosonkechmaydi.
Siz,masalan,bo'libo'tganhodisaningaybdorinitopishgaqiziqibqolishingizmumkin,to'g'rimiQani,bumuammonibir-galikdamuhokamaqilamiz.
AybdorsifatidaBaxshillaningakasini–qachondirDo'nandano'xshatibtepkiyeganbolaniko'rsatishmumkinmiBirqaraganda,albattamumkin.
Lekinismibizganoma'lumakaningholinihamtushunishgaharakatqilsak-chiUhamxuddiBaxshillagao'xshagano'ziningchiroy-liotibo'lishini,shundayotnibiro'ziparvarishlab,xohlaganidaminib,ko'pkarilardachoptiribyurishnixohlashimumkin-ku.
50O'g'ilbolasifatidamanashundayorzusibo'lganbolanibirdanqoralashimizqandaybo'ladiTo'g'ri,uningbolaligigaboribotgag'ayirlikqilishi,ukasiningshunchaazobchekishigasabab-chibo'lganinioqlashqiyin.
Biroquqilibqo'yganbuishiqan-dayoqibatlargaolibkelishinioldindanbilmaganedi-da.
Agarbunibilganida,rostdanhamukasiniyomonko'rganida,uningboshidaota-onasigaqo'shilibyig'lab,tezroqtuzalishiniistabiztirobchekarmidiXo'sh,undaaybdorBaxshillaningotasimikinOtaningo'zqadrdondo'sti–mehmonigaotniberibyuborib,qanchalariztirobchekkaninihammamizhisqilibturibmiz.
Birqaragandauo'g'liniasrabqolishuchunotniolibketganodam-ningoldigaboribdo'nanniqaytaribolibkelishimumkindek.
Lekinubuishniqilaolmaydi,hattoqishloqoqsoqolifatvo(ruxsat)bersahamqilaolmaydi!
NegaChunkio'rtadaajdodlardanqolganudumbor.
Buqishloqdaazizmehmonningko'ngligayoqqannarsaniungaberibyuborish–avvaldankelayotgan,barchaamalqiladiganqattiqodatsanaladi.
Kasalbo'libqolgano'g'linio'ylamaganiuchunemas,balkishuodatgaxiyonatbo'libqolmasligiuchundadambuishniqilolmayman,deptilar.
Kelibhammasiniaytib,boshimdayig'ladilar:Bolam,menga,o'zingga,onanggarahmingkelsin,o'zingniasra,–dedilar.
Otaniayblashdanoldinbehushfarzandiustidaizillabyig'la-yotgan,ikkio'torasidaqolibbolasigailtijoqilayotganinsonqalbidagiiztiroblarnitushunishvahisqilishmuhimroq,biz-ningcha.
Balkiboraybniqo'shniqishloqdankelganmehmongato'nkarmiz.
Axiruotniolibketmaganida,buishlarbo'lmasedi-da.
Lekinbumehmonko'zigachiroyliko'ringan,otxonadayertepinib,gijinglabturgando'nanotningBaxshilladeganbolauchunnihoyatdaqadrliekaniniqayoqdanbilsinQolaversa,uhamotningshaydosi,yaxshiotboqishnixushko'radigan,otning51!
tilinibiladiganodambo'lishimumkin-ku.
Uyigaolibkelganotihechnarsayemayqo'ygani,demakki,buuynixushlamaganinise-zibortgaqaytaribkeltirganihamshundandalolatbermaydimiKo'ryapmizki,hikoyaningmaqsadikimnidirqoralashyoxudfoshetishemasekan.
Muallifningaslniyati–turlisabablarjamuljambo'libyuzagakelganmurakkabvaziyatgatushibqolganodamlarva.
.
.
hayvonlarningnozikkechinmalariniSiz-ubizgayuqtirishdir.
Bizbekorgahayvonlarganisbatanhamnozikkechinmalardeganiboraniishlatganimizyo'q.
Chunkiasarda,asosan,Baxshillaboshidano'tganhodisalarhikoyaetilayotgandektuyulsa-da,xuddishundayholatgado'nanothamto'la-to'kisduchorbo'lganinihisqilishqiyinemas.
Buniotning,xuddiegasiBaxshillagao'xshab,ko'zibormehmonnio'zigayaqinyo'latmaymengategma,nariturdegandekchiyirilibyertepinibturishidan,yotxonadondahechovqatyemagani,suvichmagani,nuqulkishnayvergani,oxir-oqibatozib,qovurg'alarisanalibqolganidanhambilsakbo'ladi.
Birginafarqi–agarBaxshillabirkecha-yubirkunduzyig'laganbo'lsa,Do'nantinimsizkishnaydi.
Uningbukishnashijonivorningachchiqyig'isiedi,desakto'g'ribo'larharqalay.
Do'nanasari,yuqoridata'kidlanganidek,ko'pniko'rganqariyaBaxshillamaxsumtilidanhikoyaqilinadi.
Shungako'ra,yozuvchiqahramoniningyoshi,tajribasi,o'zigaxosgapirishuslubigamosso'zlar,iboralartanlaydi,gaplarniog'zakinutqqamostarzdatuzadi.
Bunibirginaquyidakeltirilganparchadahamyaqqolko'rishimizmumkin:Matansoydegansoyimizbo'lardi,judabug'doybitkuchiydi.
Go'jaolibchiqdim-u,birozginamashoqtersindebboshiniqo'yibyubordim.
O'zimg'aramsoyasida,g'ir-g'irshabadadamastbo'libyotdim,nafaso'tmayuxlabqolibman.
Birmahaluyg'onsam,oftobog'ibqolgan,Do'nanboy,mashoqqayoqda,o'shaturganjoyidahalihambirxilholatdaturipti.
52Agarshuparchaniadabiytilningqoidalarigamoslabtuzadi-ganbo'lsak,mutlaqoboshqachaholatyuzagakelishiniSizyaxshibilasiz.
Bunda,garchi,adabiytilqoidalarigo'yoto'g'ri-lansa-da,badiiyasarjudakattanarsaniyo'qotishinihamsezibturibsiz.
Chunkibadiiytilhardoimhamadabiytilgato'liqmostushavermaydi.
Ayniqsa,badiiyasarqahramonitili,yuqoridata'kidlanganidek,uningyashaganzamoni,yoshi,tajribasi,bi-limi,kasbi,jinsi,dunyoqarashivayanaboshqao'nlabxu-susiyatlardankelibchiqibshakllantiriladi.
Buniteranhisetganyozuvchio'zasaridaharbirqahramonningnafaqattashqiko'rinishida,balkitilivagapirishuslubidahamo'zigaxosliknita'minlashninguddasidanchiqqan.
Xulosaqilibaytganda,iste'dodliadibTurobTo'laningYettizog'oraqissasivaundanjoyolganDo'nanhikoyasiSiz-ubizningdunyoqarashimiz,didimiz,insoniytuyg'ularimizbo-yishigakuchlita'sirqilishibilanqadrlidir.
1.
TurobTo'laninghayotiyvaijodiyfaoliyatito'g'risidagapiribbering.
2.
Ota-onangizdanshoirshe'rlaribilanaytiladiganqo'shiqlarha-qidaso'rangvabilibolganlaringiznisinfdoshlaringizgagapiribbering.
3.
Do'nanasaridaSizgaengkuchlita'sirqilganepizodqaysibo'ldiBuniizohlabberishgaharakatqiling-chi.
4.
Odamvaotningbir-birigabuqadarmehrqo'yishiningboshsababinimadadebbildingiz5.
Shang'illabbutunhovliniboshigako'taradiganFayzidastur-xonchi,Sizningnazaringizda,qandayodam6.
BolaningotasimehmondanotniqaytaribolibkelmaganiniqandaybaholaysizUto'g'riqildimiyokiaksincha7.
Hikoyachiningtilivagapohangidanuningxarakteriniko'rsa-tadigano'rinlarnitopib,izohlabbering.
8.
TurobTo'laningYettizog'oraqissasikitobinitopib,to'liqo'qibchiqishgaharakatqiling.
Savolvatopshiriqlar53!
XudoyberdiTO'XTABOYEV(1932-yildatug'ilgan)XudoyberdiTo'xtaboyevbugungio'zbekadabiyotiningyetak-chivakillaridanbiridir.
U1932-yil17-dekabrdaFarg'onavi-loyatiningKattatagobqishlog'idatug'ilgan.
OtadanjudaertayetimqolganXudoyberdibobosiErkaboyvabuvisiRobiyabi-bilarningtarbiyasidao'sadi.
1949-yiliQo'qonpedagogikabilimyurtini,1955-yiliToshkentdavlatuniversiteti(hozirgiMilliyuniversitet)nibitirgan.
So'ngbirnechayilFarg'onaviloyatiningBag'dod,O'zbekistontumanlaridagimaktablardao'qituvchi,ilmiybo'limmudiri,maktabdirektorilavozimlaridaishlagan.
Bo'lg'usiadib1958-yiliToshkentgakeladi.
12yildavomidaturligazetalardaishlaydi,hozirjavob,qala-mio'tkirjurnalistsifatidaelgataniladi.
Jamiyatdagiillatlarnifoshetuvchi300danortiqfelyetonyozadi.
70-yillarboshidao'zijodiyfaoliyatinibolalarhayotinikengtasvirlaganasarlaryaratishgayo'naltiradi.
Yozuvchio'ziningtarjimayiholidabuqarorinishundayizohlaydi:Ruhiydunyosipokbo'lgan,tarbiyagaquloqsoladigan,savobvagunohnibi-lishgaintiladigan,ruhigo'zallikkatalpinayotganbolalardunyo-sidaishlasamqandaybo'larekandebo'ylayboshladimvaqarorhamqabulqildimbolalar,o'smirlardunyosigapaqqoso'tibketdim.
54Darhaqiqat,adib,mana,nechayillardirki,yozuvchilikiste'-dodinibolalarvao'smirlarningma'naviytarbiyasigabag'ishlabkelyapti.
Uanashumaqsaddayoshlarnashriyoti,Gulxan,Yoshkuchjurnallaridafaoliyatko'rsatib,o'zie'tirofetgani-dek,.
.
.
Bolavao'smirruhidagigo'zalliknihimoyalashgae'ti-borberibkelyapti.
Yozuvchitinimsizmehnati,izlanishlari,bolalargacheksizmehr-muhabbatitufaylio'zbekbolalaradabiyo-tiningzabardastnamoyandasigaaylandi.
AdibqalamigamansubOmonboyvaDavronboysarguzashtiqissasi(1974-yil),Sariqdevniminib(1968-yil),Sariqdevningo'limi(1973-yil),Beshbolaliyigitcha(1976-yil),Qasoskorningoltinboshi(1981-yil),Yillarvayo'llar(1983-yil),Shirinqovunlarmam-lakati(1986-yil),Mungliko'zlar(1988-yil),Jannatiodam-lar(1996-yil),Qizbolagatoshotmang(2003-yil),Qiztalashgano'smirlar(2010-yil),Quyonlarsaltanati(2013-yil)kabiromanlari,Yangiohangdakuylayotganviloyat(2013-yil,hujjatliqissa),Tagobqishloqertaklari(2016-yil),Qaylardaqolding,bolaligim(2016-yil)singariasarlarianashuxayrlifaoliyatmevalaridir.
XudoyberdiTo'xtaboyevyurtimizdatashkiletilganOltinmerosxalqaroxayriyajamg'armasiraisisifatidahamuzoqyillarsamaralifaoliyatko'rsatgan(1980–1998-yillar).
AdibningSariqdevniminibvauningmantiqiydavomibo'lganSariqdevningo'limiromanlarinafaqato'zbekada-biyoti,balkijahonadabiyotiko'lamidahambolalaruchunyara-tilgansarguzashtasarlarningengyaxshinamunasigaaylandi.
Buromanlarda6-sinfo'quvchisiHoshimjonningajoyibsarguzasht-lari,uningsehrliqalpoqchayordamidaerishganqahramonliklariqiziqarlitarzdahikoyaqilinadi.
Hoshimjontashlandiqbiruydanoqjundanyasalgansehrliqalpoqchanitopiboladi.
Uningseh-riniavvaluyidagilarbilansinabko'radi.
Qalpoqchaningsehrlikuchigato'laaminbo'lgach,unidastlabqishlog'idagifolbinxolaningyolg'onchiliginifoshqilishgaqaratadi.
Oyisigaqo'shi-libfiribgarlikqilayotgansinfdoshiMirobiddinxo'janitavbasiga55!
tayantiradi,folbinxolaxaltachalaridagidorilarnialmashtiribqo'yibmijozlarniundanbezdiradi.
SehrliqalpoqchaishlaridanruhlanganHoshimjonunio'zio'qiydiganmaktabidahamsinayboshlaydi.
Qalpoqchanikiyibolib,o'qituvchilarkonspektlaridanyozmaishlarniko'chiradi,natijadabaholari,o'zlashtirishiyaxshilanaboshlaydi,biroqshoshqaloqligitufaylio'zihampandyeydi.
O'qituvchilarunikoyib,tartibgachaqiradilar.
Bi-limsiz,yaxshibaholargao'qimayturibbiror-birkasbegasibo'-lishmumkinemasdebuqtiradilar.
LekinsehrliqalpoqchaningkuchigaortiqchaishonganHoshimjonustozlariningilmsizbo'lsang,zootexniktugul,molboqarhambo'laolmaysandegangapigao'jarlikbilan,bo'laman,bo'laman,bo'laman,deydi-da,eshiknitarsillatibyopibmaktab-danketadi.
Maktabini,jonajonqishlog'initarketadi.
Dastlabishlariyurishgandekbo'ladi–usehrliqalpoqchayordamidaishyoqmas,dangasalar,lo'ttibozkimsalarningrosadodiniberadi.
Ularniqilmishigayarashajazolaydi.
Ujindayquv,ayyor,birqadarlofchibo'lsa-da,aslidasofdil,ko'nglitozabo-la.
Udoimoyaxshilikka,ezgulikkaintiladi.
Tezroqkattabo'lgi-sikeladi,sehrliqalpoqchayordamidaturlikasblarniegallashgaharakatqiladi.
Ularnibirqadaregallaydiham,biroqbilimsiz-ligi,tajribasizligitufaylipandyeydi.
Biror-birmaqsadgaeri-shishuchunsehrliqalpoqchadantashqaribilimhamkerakliginiunutibqo'yadi.
Shuninguchunhamqaysikasbgaqo'lurmasin,ishichappasigaketadi.
AgarsizSariqdevniminib,Sariqdevningo'limiro-manlarinito'liqo'qibchiqsangiz,sehrliqalpoqchatufayliturlimutaxassisliklarniegallaganHoshimjonharsafarchuvtushishisabablarinibilibolasiz.
XudoyberdiTo'xtaboyevningSariqdevniminibasariko'p-ginajahonxalqlaritillariga–jami24tilgatarjimaqilingan,ita-56liyalikbuyukbolalaryozuvchisiJanniRodariningtahsinigasazovorbo'lgan.
BolalarningsevimliyozuvchisiX.
To'xtaboyev1982-yildaO'zbekistondaxizmatko'rsatganmadaniyatxodimi,1991-yil-daesaO'zbekistonxalqyozuvchisikabiyuksakunvonlarbilantaqdirlangan.
SARIQDEVNIMINIBIIBOBSHAYTONNINGYELKASIGAIGNASANCHDIMBirjihatdanolibqaraganda,oyimuygakiritmayto'g'riishqilganekan.
Negadesangiz,o'shapaytlardamensehrliqalpoqaxtaribegasiko'chibketganhovlilarni,go'ngtepalarni,eski-tuskikiyim-boshlartashlanadiganburchak-surchaklarnitintuvqilibyurganedim.
BiroyavvalQashqirqishloqdaturadiganbuvimbiznikigamehmongakelibsehrliqalpoqhaqidaertakaytibberuvdi.
Qalpoqnikiyibolganazamatyigitbiramishlarqiladiki,biramqahramonliklarko'rsatadiki,agareshitsangiz,og'zingizochilibqoladi.
Uhammaniko'ribturadi.
Uniesahechkim,engko'zio'tkirodamlarhamko'rolmaydi.
–Buvi,buvijon,o'shaqalpoqningrangiqanaqa–debso'radimhovliqib.
–Oqjundanto'qilgan.
–Uniqayerdantopsabo'larkin–O'shaqahramonqarib-chiribo'layotgandaqalpoqnishuatrofdagihovlilardanbirigayashiribketgan,bolam.
–Topsabo'larmikan–Negabo'lmasekanIzlasang,albattatopasan,o'g'lim.
Xullas,o'shakechadanbuyonoromimniyo'qotganman.
Ke-chasi-yukunduzitinimbilmaysehrliqalpoqaxtaraman.
Ishon-sangiz,izlamaganjoyimqolmadi.
Faqateskiqishloqningchek-kasidagitashlandiqbiruyqolgan,xolos.
Buhovlikimniki–hechkimbilmaydi.
Hatto,oyimhamaniqbirnarsaaytaolmadi.
57Kechqurunuygakirishdanmahrumbo'lgach,oyimaytyaptidebqo'shnimizdanikkitanonniqarzgaoldim-da,qorong'itushishibilano'shahovlitomonyo'loldim.
Tashlandiquydanxunugibo'lmasekan.
Qaysiburchakkaqaramang,ajinami,alvastimiko'zinilo'qqilibmengabaqrayibturgangao'xshaydi.
Hatto,nazarimda,ikkimartabo'rihamko'ringandekbo'ldi.
Keyinbundoqsinchiklabqarasam,ikkovihammushukekan.
Mentitkilamaganburchakqolmadi.
Teshikkibor,hammasigaqo'lsuqibko'rdim.
.
.
Birmahalcharchab,suvsab,holdantoyibo'tiribqolibman.
Mudrayboshladim.
Yo'q,menuxlamasligimkerakdedimo'zimgao'zim.
Keyinsharttao'rnimdanturibsalichkariroqkir-dim.
Molxonabo'lsakerak,oxurdabirto'plattayotibdi.
Ora-sinititkilaganedim.
.
.
topdim,ishonasizmi,topdim,xuddio'sha-ningo'zi!
Oqmayinjundan,chekkasigaipakdanchiroylihoshiyatikilgan!
–Salom,qalpoqcham!
–qichqiribyubordim.
–Salom,Hoshimjon!
–deganovozeshitildi.
–Menseniaxtaribyuruvdim.
–Mensenikutibyotuvdim.
.
.
Boshimgaildim-uuytomonqushbo'libuchdim.
Axirmenuningchinakamsehrliqalpoqekaninisinabko'rishimkerakedi-da.
.
.
Sinabko'rdimham.
Ko'chaeshikningustidanoshibto'ppa-to'g'riuygakiribbordim.
OyimtepkimashinadaDonogako'ylaktikibo'tirganekan.
Yonginasigaborib:–Oyi,–dedimingichkaovozda.
Oyimboshiniko'tarib,uyoq-buyoqqaqaradi-yu,tavbadebko'kragigatuflabqo'ydi.
Sekinboriblagandagisovuqoshniyeyaboshladim.
–Oysha,akangdandarakbo'lmadi-ku–debso'radioyim.
–Bilmasam,–debqo'ydibirchekkadadarstayyorlabo'tirgansinglim.
–Bechoraqayerlardaqolibketdiekan–O'zingiz-da,bo'lar-bo'lmasgaurishaverasiz.
58Shupaytsovuqoshtomog'imgatiqilibhiqichoqtutibqolsabo'ladimi,bunaqasigailgarihechuchramaganedim.
O'ziyamnaqo'nbeshdaqiqanag'maqildim-da.
–Tavba!
–dedioyimuyoq-buyoqqaqarab.
–Tavba!
–dedisinglimhamyoqasiniushlab.
Demak,qalpoqchamchindanhamsehrliekan,debo'yladim-da,termosdanchoyquyibichganedim,hiqichoqbosildi.
O'shangachahamhechbirlarimeniko'rishmadi.
Sekinxolo-dilnikningyonigabordim-u,eshiginiochibboshimdanqalpoq-chanioldim.
Oyimbilansinglimbaravarigao'rnilaridanturibketishdi.
–Qayoqdanpaydobo'libqolding–ikkovlarininghamsa-volishubo'ldi.
–Xolodilnikningichidayotuvdim,–debyuboribmanbilmas-dan.
Oyimbechoraqo'rqqanidanandakbo'lmasayig'labyuborayozdi.
Darrovmeniissiqbag'rigaolibyuz-uko'zla-rimdano'paketdi.
–Bolaginam,muzlabqolaydebsan-ku!
–dediutinmay.
Issiqko'rpagao'rabqaynoq-qaynoqchoyichirishdi.
Harchoyho'plaganimdajo'rttagabirinqillabqo'yaman.
Ichimgaissiqkirishibilanhuzurqilibuxlabqolibman.
Ertasigabirinchiqilganishimqishlog'imizdayashaydiganSoraxonfolbinningishlarinitekshiribko'rishbo'ldi.
Menibironkishikomissiyaqilibtayinlaganiyo'q-ku,lekinshunchakio'zimqiziqibqoldim-da.
O'qituvchimizungaishonmanglar,hammasiyolg'ondeydi.
Yolg'onbo'lsa,negaxolamningshuhratishun-chalikyoyilibketadiRomochirib,dardigadavoso'rashuchunodamshunaqangiko'pkeladiki,shunaqangiko'pkeladiki,qishlog'imizdagimedpunktuningoldidaipesholmaydi.
Undankeyin,kelganlarquruqkelishmaydi.
Birovishoxdorqo'y,birovisariqechki,biroviqog'ozgao'ralganpul,birxillarikattatog'o-radato'rtquloqlisomsatashlabketishadi.
Menbilano'qiydigano'g'liMirobiddinxo'janingkerilganiniaytmaysizmi,biro'zi-ningikkitavelosipedibor.
Tunovkunbittasiniminibbiroz5960sayohatqilganedim,qosqoniniegibqo'yganekanman,aka-ukamenitutibolibrosado'pposlashdi.
Odamlar:–Soraxonfolbinto'ppa-to'g'riXudobilangaplashadi!
–deyishadi.
Mirobiddinxo'jabo'lsamaqtanib:–BizninguydanXudoningovozieshitilibturadi!
–deydi.
Ishqilib,anashunarsalarnitekshiribko'rmoqchibo'ldim-u,ertalabnonushtadanso'ngto'ppa-to'g'rifolbinxolamninguyigaqarabyo'loldim.
Hovlisidayettitaxotin,beshtachol,uchtabolao'tirishibdi.
Hammasihamkasalbo'lsakerak,rangioftoburganxamakdek1sap-sariq.
Qalpoqnikiyibsekinichkarikirdim.
Folbinxolamqorong'iuydao'tiribolibromochyapti,qarshisidabolaqo'ltiqlaganmeningoyimgao'xshagancho'ziqyuzlibirayolo'tiribdi.
–O'g'lingnisariqjinuribdi,qizim,–dedifolbinxolam.
Shupaytuyningpollariostidanmi,qalindevorlariorasi-danmi,shiftidanmi–qayoqdanliginianiqanglayolmadim-ku,–lekinsariqjinlarningjarang-jurungqilibo'yingatushayotgani,childirmachalayotganieshitilib,qo'rqqanimdandodlabyubo-rayozdim.
Xayriyatki,oldimdafolbinxolam,bolaliayolo'tiri-shibdi.
Bo'lmasa,kimbiladi,nimalarqilibqo'yganbo'lardim.
Vahimaliovozlartinishibilang'oyibdan:–Ovm-i-i-in!
–degansurnaynikigao'xshashingichkaovozeshitildi.
Folbinxolamdavometdilar:–Sariqechkiso'yib,terisigabolangnio'raysan.
–Ovm-i-i-in!
–deganovozeshitildiyanag'oyibdan.
Ketidanhaligivahimalijarang-jurunglarjo'rbo'ldi.
Folbinxolambolaliayolningqo'rqqanidano'ynabturganko'zlarigatikilib:–Xudoo'zishifoberadi,ana,arshia'lodanuningtabarrukovozieshitilyapti,eshit!
–debqo'ydi.
Bugaljarang-jurungeshitilmadi-yu,lekinqisqa-qisqaqilibaytilganovmineshitildi.
Boshimdaqalpoqchambor.
Jinlar1Xamak–halipishibyetilmagan,xomqovun.
61baribirmeniko'rolmaydidebo'zimgao'zimdaldaberdim-da,ularbilanuchrashishniyatidaovozqaysitomondankelayot-ganliginianiqlashuchunshoshilibtomgachiqdim.
Qalindevororasiganarvontushirilganekan.
Sekinpastgatushdim.
Uyningostipodval,o'rtadaso'ppayibbirxumturibdi.
Shuchoqfolbinxolamninguyigayanabirkishikirgandekbo'ldi.
Uning:Oh,otaginam,otaginam,sizgaqoradevhamlaqilibdi,suf,suf,suf,–deganieshitildi.
Buovoztinibulgurmasdanxumningichidanjarang-jurungbilanchildirmasadolariyangradi,ketidanov-minhameshitilibqoldi.
Avvaligaqo'rqqanimdanbezgaktut-gandekdag'-dag'qaltiradim.
Keyino'zimnibosibsekinboribmo'ralasam,xumningichidao'zimizningMirobiddinxo'jao'ti-ribdi.
Bilaklarigaharxilshiqildoqlartaqibolgan,qo'lidado'p-pidansalkattaroqo'yinchoqchildirma!
I-ye,ha,shaytonningo'zlarishuyerdaekanlar-da,yashavorsinlar-e!
–dedimkulgimqistab,–sariqjinhamo'zlaribo'lsakerakShupaytdashuna-qangiachchig'imchiqdiki,shunaqangiachchig'imchiqdiki,cho'ntagimdanto'g'nag'ichniolibborbo'yichayelkasigasan-chibyuborganimnio'zimhamsezmayqolibman.
–Voy-dod!
–debqichqirdiMirobiddinxo'ja.
Folbinxolam:Otaginam,kasalingizg'oyatog'ir,ana,quloqsoling,parilarimfaryodchekyapti,–debjavrayboshladi.
Kap-kattaxotinningyolg'onso'zlaganiniko'rib,yanajahlimchiqibketdi.
Ko'zimgaMirobiddinxo'jaalvastidanhamxunukko'rinibketdi,naza-rimda.
To'g'nag'ichniyanasanchibyuboribman.
–Oyijon!
–debqichqirdiMirobiddinxo'ja.
–Ovozingnio'chir!
–boshidanxumningichigabosdim.
–A!
–Mirobiddinxo'janingko'zixuddijonberayotgandekola-kulabo'libketdi.
–Senkimsano'zi,ayt,kimsan–MenAzroyilman.
–Azroyil–Ha,Azroyilman,joningniolganikeldim.
–Oyijon!
Meno'lyapman.
.
.
–Dodlama,–debboshigabirshapaloqurdim,–mengaqara,Hoshimdeganbolanitaniysanmi62–Taniyman,Azroyilbobo,taniyman.
–Tanisang,negaungavelosipedingniberibturmading–Berdim-ku–Negauniakangbilanikkovlashiburdilaring–Tavbaqildim,endiurmaymiz.
–Baribir,hozirjoningniolaman,–shundaydebjo'rttagabo'g'moqchibo'lgandekikkiqo'limnitomog'igaolibbordim.
–JonAzroyilbobo,bugaljonimniolmang,kechiring.
–Negaodamlarnialdaysan–Oyimaytdilar-da.
.
.
–Oyingnimadedi–Ovmindeysandedi.
Undankeyinmanabushiqildoqlarnichalib,childirmanido'pillatasandedi.
–Yolg'on,o'zinghammaktabgaboribuyimizdanXudoningovozieshitiladidegansan.
–Aytdim-ku,oyimo'rgatdideb.
–Oyingnimadebo'rgatdi–Ko'cha-ko'ydayurganingda,maktabgaborganingdashun-daydebaytasandedi.
–Demak,hammasiyolg'onmi–Yolg'on,Azroyilbobo,yolg'on.
–Yolg'onliginimaktabgaboribaytasanmiyokijoningniolibqo'yaqolaymi–Aytaman,bugunoqaytaman.
–Bo'lmasasenisinabko'raman.
Hozirchajoningo'zingdatursin.
Uyvazifalariniyaxshilabtayyorlagin,Hoshimdeganbolaso'rasayo'qdemagin.
.
.
Tashqarigachiqibendinimaqiliqko'rsatsamekandebo'y-lanibqoldim.
Halifolbinxolambolaliayolgadoriberayotga-nidaxaltasigako'zimtushibqoluvdi.
Anao'shaxaltachalarnihambirtekshiribko'rmoqchibo'ldim.
Harxilchitdantikilgankatta-kichikbeshtaxaltachabor,hammasidahamo'zimizningaptekalardasotiladiganoddiydorilar:biridapenitsillin,biridabiomitsin,boshqasidayurako'ynoqnibosadiganporoshok.
63Xudoyitaoloatoqilgannoyobdorilardebxolajonimanashu-larnipullayotganekan.
Yashavorsinlar-ededimo'zimgao'zim,halishoshmaytursinlar,o'zlarinihambiruyaltiribqo'yma-sammi.
.
.
Folbinxolamningcho'ntagigaqo'lsolibbesh-o'nso'moldim-da,darholtug'uruqxonaoldidagiaptekagayugurdim.
O'shayerdanichnisuradiganharxildorilarolibkeldim.
Xaltachalardagidorilarniolib,o'rnigao'shalarniehtiyotlikbilanjoylabqo'ydim.
Oradano'n-o'nbeshkuno'tar-o'tmas,xolam-ningobro'larihambirpulbo'ldi.
Senhalibizniataylabdanzaharlamoqchibo'ldingmideb,ichisuribdarmondanketganbemorlarxolamnitutibolibrosado'pposlashibdi.
.
.
Ishlarimyurishgandanyurishibketdi.
O'zimxursand,kayfimchog',ashulaaytganim-aytgan.
Baholarimhamjoyida–nuqulbesh!
Ilgarigidekuyvazifangnibajarganbo'lsangmengaberibtur,debbirovlargayolvoribhamo'tirmayman.
O'qituvchila-rimizninguyigasharttakiraman-da,konspektdaftariniolibo'shayerdako'chiraman-qo'yaman.
Obro'yimhamshunaqangioshibketdiki,o'qituvchilarmengakulibboqadiganbo'libqo-lishdi.
Faqatog'zakiso'raladiganfanlardanhamonmazamyo'q-roq.
Lekinungahambirvajtopibqo'yganman.
–Meningog'zakinutqimrivojlanmagan,yozmaravishdatalabqilaveringlar,–deyman-da,o'qituvchilarimningo'zlaridanko'chiribolgankonspektlarnisalboshqacharoqqilibo'qibbera-veraman.
Xullas,ishlarimharjihatdanyurishibketganedi.
Sinfkomi-mizniamaldantushiribo'rnigamenisaylamoqchibo'libturish-ganedi-yubirxatogayo'lqo'yib,butunmaktabdasharman-da-yusharmisorbo'ldim,rostiniaytsam,birpulchaobro'yimqolmadi.
Darsdanqaytayotgandahechkimsezmasakerakdeb,o'zimgavaengyaqindo'stimbo'lmishQosimjongayettitafandana'lobaholarqo'yib,choraktugamaganbo'lsaham,cho'zibo'tiramanmideb,chorakbaholarinihamchiqaribqo'ya64qolganedim.
Buishniavvalonatilio'qituvchimiz,so'ngrafizikao'qituvchimizpayqabqolibdi.
O'shasoatdayoqhammagaoshkorbo'libdi.
Ertasigamaktabgaborishimbilandirektorningkabinetigachaqirishdi.
Kirsam,yettitao'qituvchiqatoro'tiribdi.
Qosimnihamchaqirtiribkelishdi.
–Hoshim,beriroqkel-chi,–dediOtajonAzizovichbarmog'ibilanjurnaldagibahoniko'rsatib,–bubaholarnikimqo'ydi–Bilmasam.
.
.
.
–dedimyelkamniqisib.
–Senqo'ydingmi–so'radiQosimdandirektor.
–Nimani–mendanbattarroqhayronbo'libdediQosim.
–Ikkovingmaslahatlashibqilgansanbuishni.
Ochiqchasigaiqrorbo'linglar,–dedio'qituvchilardanbiri.
–Yo'q,buishQosimdanchiqqan,–dediboshqasi,–negadesanglar,Hoshimso'nggipaytlardaanchatuzalibqoldi.
Ba-holarihamnuqulbesh.
.
.
O'tirganlarninghammasigabufikrma'qultushdishekilli,hartomondanbechoraQosimgasavolyog'diraboshlashdi.
Qarasam,do'stimningahvolichatoq–ko'zidamiltillabyoshtomchilariko'rinyapti.
Yo'q,qilg'iliknimenqilib,jabrinibirovtortmasligikerak!
Sharttao'rtagachiqdim:–Kechirasizlar,buishnimenqilganman.
–Nimaga!
–sakkizkishibirdanigashusavolniberdi.
–Ha,menqilganman.
Qosimningbuishdanmutlaqoxabariyo'q.
Undankeyin,xullas,buishnimenqilganman.
.
.
Tamom,haliaytganimdek,obro'ikkipulbo'ldi.
Aytilmagangap-u,qilinmagannasihatqolmadi.
Mendanshuketishdaketa-versam,tuzukroqodamchiqmasemish,agronomham,injenerham,zootexnikhambo'laolmasemishman.
–Yo'q,–dedimqaysarligimtutib,–mendanagronomchiqadi,albatta.
–Chiqmaydi!
–sakkizovlaribirovozdantakrorlashdi.
–Bo'lmasazootexnikbo'laman.
–Ilmsizbo'lsang,zootexniktugulmolboqarhambo'lolmay-san!
65–Bo'laolaman.
–Gapniko'paytirma,bo'lolmaysan!
–achchig'ichiqibdedidirektor.
–Bo'laman,bo'laman,bo'laman!
–dedim-da,eshiknitarsil-latibyopibchiqibketdim.
Meno'qimayturibhamboshimdashuqadrdonqalpoqchamborekan,albatta,agronomham,injenerham,shoir-uartisthambo'laolamandebqattiqishonaredim.
Ha,albatta,bo'laman,–debtakrorladimo'zimgao'zim,–bularga,mengaishonchsizlikbilanqarayotganmanashuqadr-dono'qituvchilarimgao'zimningkimligimniko'rsatibqo'ya-man.
.
.
O'shakunikechasiyoqqahramonliklarko'rsatib,shon-ushuhrattaratibo'qituvchilarimni,OtajonAzizovichnihayratdaqoldirishniyatidasafargaotlandim.
Xayr,jonajonqishlog'im,hayqirib,toshdantoshgauriliboqayotganzilolsuvlianhorlar,poyonsizmevazorbog'lar,hammangizgaxayr.
Yo'lyoqasidagiazimyong'oqlar,sizlarhamyaxshiqoling.
Endisizlargahechkimtoshotibshoxingiznisindirmaydi,tanangizgamixqoqibozorbermaydi!
Mehribonoyijonim,sho'xliklarqilibko'nglingizniog'ritganbo'lsam,qaysarligimtufaylio'ksitganbo'lsam,kechiringmeni!
Qo'ng'irsochlisingillarim,sizlarhamyaxshiqoling.
Harxilqi-ziqchiliklarqilibsizlarniqiqirlatibkuldiradigan,maktabdanqaytayotganingizdasho'xbolalarurgandatarafingiznioladiganakangizyoningizdayo'qendi.
Sog'inganda,ko'nglingizo'ksi-gandarasmgaboqing.
Lekinyig'lamang.
Ualbattakeladi,qahramonliklarko'rsatibqaytadi.
O'zo'qituvchilarigao'qi-masdanturibhamagronombo'laolishimumkinligini,artistbo'libhammanio'zigamahliyoqilaolishimumkinliginiko'rsa-tibqo'yadi.
Ha,albatta,ko'rsatadi.
Ko'ksito'laordenbilanqaytadi.
Xayr!
Ey,chalaqolganuyvazifalari,sizlargahamxayr!
Yarimtundaqishloqdanchiqibborarekanman,ko'zimjiqqayosh,ammoqalbimshodliklargato'laedi.
66IIIBOBBAXTIMKULIBBOQQANEDIQayoqqaborishni,nimaqilishnibilmasedim.
Boshimqot-gan,o'ylabo'yimgayetolmayman.
Ammobirjihatdanko'nglimshod–ovqattekin,poyezd-uavtobuslartekin,qadrdonqalpoqchamboshimda.
Zeriksam,ubilansuhbatquraman.
–Qalpoqcham,qayerlargakelibqoldik–debso'rayman.
–O'zimhambilmayman,Hoshimjon,–deydiqalpoqcham.
–Rostiniayt,mendanagronomchiqarmikin-a–Chiqadi.
Albatta,chiqadi.
–Axirmeningdiplomimyo'q-ku–deymanko'nglimo'ksib.
–O'kinma,–deydiqalpoqcham,–qo'lingnicho'ntaginggasol–diplomtayyor.
Qo'limnicho'ntagimgasolganedim,chindanhamko'kjildli,ichkarisigaharxilyozuvlaryozilibdumaloqmuhrbosilgandip-lomchiqibqoldi.
–Qalpoqcham,axirmeningbo'yimjudapast-ku,–deymanyanaikkilanib,–hechkimmenikattaodamdebo'ylamaydi-ku–Xafabo'lma,kerakbo'lgandabo'yhamqo'shibberaman.
Yo'lyurdim,yo'lyursamhammo'lyurdim,birmahalmun-doqqarasam,sahro-yubiyobongakelibqolibman.
Birtomonipoyoniyo'qcho'l.
Qarasang,ko'zingjimirlabketadi.
Yantog'-usho'radanboshqahechnarsako'rinmaydi.
Ahyon-ahyondamengao'xshabqayoqqaborishinibilmaygarangbo'libuchibyurganqushlarto'dasigami,dumiuzunyumronqoziqyokiko'zinilo'qqilibturgankaltakesakkamiduchkelibqolasan.
Ikkimartailonlargalasigahamuchrabqoldim.
Yeganiovqattopolmaybir-biriningduminiso'ribyotganekan,meniko'rishibilansevinib,shunaqangiquvlashgatushibketishdiki,agarboshimgaqalpoqchamnikiyibolmaganimda,kimbiladi,holimnekecharedi.
.
.
67Birozyurgach,bog'-rog'laryashnabyotganjoygakelibqolibman.
Tavakkalqilibdaraxtzorlarorasidanyuribbora-verdim.
Goholmazor,gohshaftolizor,gohtokzorlarorasidano'tibborardim.
Birtomondag'o'zalarhamyashnabyotibdi.
Dadamgao'xshaganodamlartepasigabrezentdansoyabono'rnatilganuniversallargaminibolibishlovberishmoqda.
Kattasementariqdanshundoqqinao'tishimbilang'alatibirmanza-ragako'zimtushib,rostiniaytsam,hang-umangbo'libqoldim.
Yuzgektarchakeladigankattamaydonmayda-maydabo'lak-largabo'libtashlangan,harbirbo'lakchadauchtadan-to'rttadanbo'libo'zimtengi,o'zimdansalkattaroqbolalar,Oyshaxonsinglimgao'xshashqo'ng'irsochliqizchalarterlab-pishibish-lashibyotibdi.
–Hoybola,horma!
–dedimg'o'zaningichidano'tyulibyurganbirbolaningyonigaborib.
–Ishingniqil,–dediuboshiniko'tarmay.
–Horma,deyapman.
–Ishingniqildeyapman,–shundaydebnotanishbolasekinboshiniko'tardi.
Ko'tardi-yu,uyalganidanbo'lsakerakshol-g'omdekqizaribketdi.
–Kechirasiz,–dedipeshanasidagiteriniartib,–mensiznio'zimizningShavkatdebo'ylabman.
–Kechirasiz,–dedimmenhamhurmatinijoyigaqo'yib,–buqaysimamlakat–Nima–Qaysimamlakatdeyapman–Mamlakatemas,Mirzacho'l.
–E,anavigazetadagiMirzacho'lshuyerlarmi–Gazetadagiemas,Mirzacho'ldagiMirzacho'l,–tushuntirdinotanishbola.
–Buyerdanimaqilyapsizlar–O'tyulyapmiz.
–Bug'o'zalarkimnikio'zi–Bizniki.
68–Negaendisiznikibo'larkan–Anashu,ko'ribturganingizo'ngektaryerdagig'o'zanioltovimizekkanmiz,o'zimizparvarishlayapmiz,hosilinihammashinadao'zimizyig'ishtiribolmoqchimiz.
–Sizlargaagronomkerakemasmi–Yo'q,–dedibolaboshinichayqab,–bizo'zibo'lajakagronomlarmiz.
.
.
Gapnicho'zibo'tirmasdannarigikartalargao'tibketdim.
Mendanko'rasalnovcharoqbo'lganikkitabolaqovunchopiqqilishbilanovora.
–Nimaqilyapsizlar–so'radimjo'rttaganimaqilayot-ganlariniko'ribturganbo'lsamham.
–Ikkinchichopiqqilyapmiz,–deganmujmalroqjavoboldim.
Bolalarjudashoshibishlashardi.
Yobir-birlaribilankimko'pishlashgamusobaqao'ynashganyokio'zlarishunaqangichaqqonishlashgao'rganibqolishganbo'lsakerakdebo'yla-dim.
Rostiniaytsam,shupaytdameninghamanashubolalarbilanegatlargayonma-yontushibolib,musobaqalashibketmonchopgimkelibketdi.
Lekino'zimnibosib,jiddiybirohangda:–Sizlargaagronomkerakemasmi–debso'radim.
–Yo'q,kerakemas.
–Negaendikerakbo'lmasekanEhtimol,kerakdir–Bizningo'zimizagronommiz.
Shundankeyinkunbotgunchaishlayotganlarnigapgasolib,suhbatlashib,maydakartalarniaylanib,tomoshaqilibyuraverdim.
O'ziyamtomoshaqilsangarzigulikjoylarekan,cho'lniyashnatibyuborishibdi.
Birkartadahaliaytganimdekpaxta,boshqasidahaliaytganimdekqovun-tarvuz,nariroqdapiyoz,beriroqdakaram!
Ayniqsa,buatrofdagimevalarniayt-maysizmi.
Luchchakshaftolilargamazakiraydebqolibdi,olmadaraxtlarihosilniko'pqilganidanbironaybishqilibqo'y-gandekboshlariniegibturibdi.
Uzumningo'zidan,xohishoning,xohishonmang,roppa-rosayigirmaikkixilinisanasam-a.
69Tovuqlargadonberibyurgan,hadebtuxumyeyaverganidanbo'lsakerak,oshqovoqdeksemiribketgansariqsochlibirqizdan:–Butovuqlarkimniki–debso'radim.
–Bizniki,–dediqizhozirginaarchilgankattaginatuxumniog'zigasolib.
–Tuxumnikimgaberasan–O'quvchilarga.
–Uyvazifalarinibajarmaganlargahamberiladimi–Unaqalarbizdayo'q.
–Bordi-yu,bitta-yarimtatopilibqolsa-chi–Bor,ishingniqil,–dedisariqsochliqizyanabittatuxumniog'zigasolib,–tovuqlarimnihurkitibyuboryapsan.
–Mengaqara,–dedimbirozyumshab,–sizlargazootexnikkerakemasmi–Zootexnikninimaqilamiz–Isho'rgatadi-da.
–Unaqasidano'zimizdahamto'libyotibdi.
.
.
Salnariborganedim,atrofiyog'ochtaxtabilano'ralgankat-taqo'rg'ongako'zimtushibqoldi.
DarvozatepasigaKrupskayanomlimaktab-internatfermasidebyozibqo'yishibdi.
Ha-ha,bumaktabninghalifermasihamborekan-dadebo'yladim-usekinichkarikiribbordim.
Rostiniaytsam,fermaunchakattaham,unchakichikhamemasekan:sakkiztasigir,o'nto'rttacho'chqa,uchtaqo'tirechki–bor-yo'g'ishu.
–Qo'ylaringhambormi–so'radimmollarningtaginitozalabyurganpastbo'yli,peshonasido'ngbirboladan.
–Qo'ylarcho'lda.
.
.
–dedibolamengaqarabangrayib.
–Quyonlar-chi–Quyonfermamizkattabog'ningichidaturadi.
–Echkilaringbor-yo'g'iuchtami–Munchaezmaekansan,aytdim-ku,echkilarhamqo'ylar-ningyonidadeb.
70–Shunaqademaysanmi,–dedimsalpastkelib.
–Menbo'lsamboshqalarikasaltegibo'libketganmidebo'ylabman.
Buzoqlaringko'rinmaydiPeshonasido'ngbolatozajonimgategding-ku,degandekqo'linisiltab,paqirbilansupurginiko'targancha,xiyoloqsoq-lanibcho'chqaxonagao'tibketdi.
O'shayerdanturib,negadirtiliniuzunchiqaribmenimasxarahamqilibqo'ydi.
–Torttilingni,hozirboribsug'uribolaman!
–dedimmush-timniko'rsatib.
–Meni-ya!
–Ha,seni.
–Urishgandanko'rakelibishgaqarashsangbo'lmaydimi!
–dedibolailjayib,ishgatushsamtushaydebustimdagiyangiko'ylagimnisharttayechdim-da:–Qani,ishingniko'rsataver,–debqo'ydim.
–Mengaqara,tag'insenmehmonbo'lmagin–qiziqibqoldiu.
–Mehmonman-da.
–Iye,shundaydemaysanmiQani,tanishibqo'yaylik:meningotimHayitvoy,yettinchisinfdao'qiyman.
–MeningotimHoshimboy,–debqo'limnicho'zdim,–oltin-chisinfninga'lochio'quvchilaridanbo'laman.
Sizlaro'zikim-sizlar,o'quvchimi,kolxozchimi,hechtushunolmayqoldim-ku–Bizmi,bizhuanaviikkiqavatlibinobor-ku,o'shayerdao'qiymiz,darsdanbo'shvaqtimizdako'ribturganingdekishlaymiz,kasbo'rganamiz.
Biz-chi,Hoshimboy,o'zimiznio'zimizboqamiz,o'zimiznio'zimizkiyintiramiz.
.
.
–Rostdan-a!
–dedimhechishongimkelmay.
–Rost,–Hayitvoyishonchsizlikbildirganimuchunbirozxafabo'ldi,–halisenko'rganingyo'q,o'ttizgektaryerdamevazorbog'imizbor,shig'ilhosilgakirgan.
Yarminiyeymiz,yarminibozorgachiqaribsotamiz.
Go'shtham,suthamo'zi-mizdayetarli.
–Sigirlarnikimsog'ibberadi71–Kimsog'ardi,o'ninchisinfningqizlari-da.
–Meva-chevalarnihamo'shalarsotibberadimi–Bo'lmasam-chi–dediHayitvoymaqtanib,–direktorimizXursanaliSharafiddinovichbuqizlardanajoyibsotuvchilaryeti-shibchiqadideydi.
Mayli,rastrataqilsalarhamishlashaversin,bora-borao'rganibketishadideydi.
Tunovkuni,bilasanmi,nimabo'ldiTekshiruvchilarborganda,haligibudkadasut-qatiqsotibo'tiradiganSanobaropambor-ku–Qaysi–so'rabqo'ydim.
–Halio'ninchibdao'qiydiganbor-ku,o'shaoqxalatkiymasdansavdoqilayotganekan,qo'lgatushibqolibdi.
Tar-tibnibuzganiuchunrosamuhokamaqilibvigovorberishdi.
Undankeyindesang,o'nbeshso'mshtrafqilishdi.
–Shtrafpuliniqayerdanoladi–Qayerdanolardi,brigadaningfondidanoladi-da,haliayt-dim-ku,mahsulotlarimizdankelganfoydanikassagaqo'yamizdeb.
Kassadagipulyig'ilaveradi,yig'ilaveradi,keyino'ninchinibitiribbutunlayketayotganimizdaharkimo'zigategishlipulniolibketadi.
–Rostaytyapsanmi–dedimyanaishongimkelmay.
–Rost.
O'tganyilmaktabimizniellikkishibitiruvdi,bitirishkechasiXursanaliSharafiddinovichharbirigamingso'mdanpululashdi,bizrosaqarsakchaldik.
.
.
SizlarningmaktablaringizdahamshunaqamiRostiniaytsam,nimadeyishimnibilmay,jo'rttaganariroq-dagisigirlarnitomoshaqilayotgandekangrayibturaverdim.
Biz-ningmaktabimizda,yashiribnimaqilaman,buyerdako'rgan-larimningmingdanbirihamyo'q.
Rost,tirikburchakdaikkitaoriqquyonboredi,lekinuninghambittasiochidano'libqol-gan.
Undankeyinmaktabimizningorqasidakattaginamevazorbog'hambor,lekinbudaraxtlarmevaqiladimi-yo'qmi,hoziro'ylay-o'ylayhechxotirlayolmadim.
Shundaybo'lsahammak-tabimizningsha'ninihechamyergaurgimkelmasdi.
–Nimadeding–dedimmaqtanishgachog'lanib.
72–Sizlardahamshunaqalarbormideyapman–Sizlarnikidanyuzmartayaxshisibor.
–Quyonfermalaringizhambormi–Bor.
Hattobizdasher,arslonlargachabor.
.
.
–O'h-ho',–dediHayitvoyqo'rqqanidanko'zlariola-kulabo'lib,–yebqo'ymaydimi–Bizularnitemirqafaslargasolib,ustidankattaligiseningkallangdekkeladiganqulflarsolibqo'yganmiz.
.
.
–Sizlardahaligieshik,romyasaydiganustaxonalarhambormi–Oh-ho,bizningustaxonanibirko'rsang,–debqo'ydim.
Shundaydeyman-u,lekinmaktabimizningustaxonasiqayerdaekaninio'zimhambilmayman.
–Haligikiyim-boshtikadiganartel-chi–debso'rashdadavometdiHayitvoy.
–Bor.
Hammasibor.
Manashuustimdagiko'ylakhamo'shayerdatikilgan.
Oyog'imdagitufliniShokirdeganbittaog'aynimtikibbergan.
–Bizdahamustaxonaningharxilidanbor,–dediHayitvoybirozshashtidantushib,–hozirolibboribko'rsatardim-u,lekinishlarimqolibketadi-da.
Menuningishlarigako'maklashadiganbo'ldim.
Ko'zyumib-ochgunchaavvalmolxonani,so'ngracho'chqaxonaniyog'tom-sayalagudekqilibtozalabtashladik.
Go'ngbilanchiqindilarnimenkattachelakkasolibturdim.
Hayitvoytashqarigabo'zchi-ningmokisidekqatnabturdi.
Birnafasdahammayoq,haliaytganimdek,yog'tomsayalagudekbo'ldi-qoldi.
–Do'stimHayitvoy,–dedimishlartugagach,–sizlargamoldoktorikerakemasmi–Do'stimHoshimboy,–javobqaytardisherigim,–manashufermadagisakkizbolahammamizmoldoktoribo'lamiz.
.
.
Hayitvoybilano'rtoqbo'libqoldik.
O'ziyamko'ngliochiq,xushchaqchaq,mengao'xshabqiziqchiroqbolaekan.
Avvaligarosamaqtanchoqbo'lsakerak,debo'ylaganedim.
Yo'q,uncha-73likmaqtanchoqhamemasekan.
Aytganidek,maktabningustaxonasiko'rsangko'rgudek,tomoshaqilsangtomoshaqilgu-dekjoyekan.
Qizlarmeningoyimnikigao'xshashtepkima-shinadachoktikishayotganxonagakiribo'nminutchamasiangrayibturdim.
Qasamichdesangiz,qasamichibaytamanki,bunaqangiustaxonadunyodahechbirmaktabdabo'lmasakerak.
Quyonlarningterisidanjajjiqizlaruchunpopukliqalpoqchalar,oqbatistdano'quvchiqizlarkiyadiganfartukdeysizmi,paxtateriladigankanopetaklardeysizmi,xullas,dunyodagiyo'qki-yimlarmanashuyerdatikilarekan.
Birambejirim,biramchi-roylitikishyaptiki!
Hay-hay,nozikqo'lchalarningchiroylihara-katlariniaytmaysizmi,oyoqchalarningbirme'yordaishlashiniqarang-a!
O'zlarikichkina-kichkinaqizlar,oyoqlaritepkigazo'rg'ayetyapti-yu,kattaxotinlardekkerilibo'tirishadi-ya,obbojinsochlar-ey!
Zavqimoshganidanyonigaboribbittasiningbiqinidansekinchimdiganedim,qo'limgabirtushirdi.
–Bularhamsotiladimi–debso'radimHayitvoydan.
–Sotiladi,hammasisotiladi,–tushuntirishdadavometdiu.
–Mengaqara,anauqalpoqchalardanesdalikuchunmengaikkitaberolmaysanmi–Nimaqilasanbularni–Ikkitasinglimbor,o'shalargasovg'aqilibolibbormoqchi-man.
–Yo'q,berolmayman.
–Berasan,keyinqo'limgapultushgandakelibto'labketa-man.
–Berolmayman!
–dediHayitvoybirozjahlichiqib.
–Berasan,–shundaydedim-da,stolustidaturganchiroyliqalpoqchalardanikkitasiniolibqo'ltiqqaurdim.
Hayitvoyqo'limgayopishganedi,bilmasdanqattiqroqitaribyuborganekanman,bechoraikki-uchdumalabketsabo'ladimi.
Choktikayotganqizlarbiznikuzatibturishganekan,ularnisut-qatiq-larbilanta'minlab,nonushtalarigaqaymoqlaryetkazibbera-yotganukajonlariniranjitganimuchunmendano'cholmoqchi74bo'lib28qizbaravarigao'rnidanturdi:biriningqo'lidapichoq,biriningqo'lidaqaychi,birisiqizibturgandazmolniushlabol-gan,hammalarimengatashlanibqolishdi.
Qarasam,ishningketixunukbo'ladigan.
Qochmagannomard,dedim-da,o'zimnieshikkaurdim.
.
.
Yo'q,Mullahoshimboykechikkanekanlar,eshikniallaqachonberkitishgaulgurishibdi,qalpoqchamnibo-shimgakiyishgaarangulguribqoldim.
Ko'zdanyo'qbo'lishimbilan:–Stolningtaginiqaranglar,stolningtagida!
–debqichqirdibiri.
–Shkafningichigakirgandekbo'ldi!
–dediboshqasishovqinsolib.
O'zimnisekinginaderazadanhovligaotdim.
Qizlar:O'g'riqochdi,ushlanglar!
–deborqamdanyuguribchiqishdi.
Butuninternatdatrevogako'tarildi.
DirektorXursanaliShara-fiddinovichradiouzelorqalie'lonqilibmeniqidirishga550o'quvchininghammasinisafarbarqildi.
–Aftiangoriesingdaqolganmi–so'radiuHayitvoydan.
–Bo'lmasam-chi.
.
–Undamanaburadiouzelorqalihammasinigapiribber,tezroqbo'l!
–Diqqat,diqqat!
–hovliqib,xirillabgapiraboshladiHa-yitvoy,–o'g'riniqidirayotganlardiqqatiga.
Hozirginaqochganbola12–13yoshlardaedi.
O'ziqorachadankelgan,oriq,bo'yimendanko'ranovcharoq.
Ko'zlariyirik-yirik,doimchaqnabturadi.
Burniangishvonagao'xshaydi.
Gapirgandatutilib-tutilibqoladi.
Ustidaoqshoyidansorochkasibor,shimiyo'l-yo'lsherstdan,dazmollanmagan.
Aftiboshigabirhaftadanbuyonsuvtegmaganbo'lsakerak,hammayog'ikir.
.
.
Hayitvoyradiodane'lonberayotganmahaldamendirektor-ningkabinetidaxuddio'shadirektorningo'zibilanyonma-yono'tiribchoyxo'rlikqilmoqdaedim.
Divangayonboshlabolibo'ylanibketdim.
–Nimalarqilibqo'ydimo'ziUlarningmehnatigayordam-lashisho'rnigahammasiniishdanqo'ydim-ku!
ManaXursanali75Sharafiddinovichbilanyonma-yono'tiribmiz,o'ziyomonodam-gao'xshamaydi,anchamehribon,gapgatushunadiganko'rina-di.
.
.
Ehtimol,yaxshilikchasigailtimosqilganimdamenibironuchastkagaagronomqilibolganbo'larmidi.
Ishlarimyurishibketganda,kimbiladi,rasmimgazetalardabosilibhamchiqar-midi.
AnaundamehribondirektorimizOtajonAzizovichham,algebramuallimimizQobilovhamkishio'qimasdanturibagro-nombo'laolishi,o'rtoqlarigahisobsizfoydalarkeltirishimum-kinliginio'zko'zlaribilanko'rardilar.
.
.
ha,baxtimkulibboqaydebturganedi.
Lekinafsuski,ishnio'zimbuzibqo'ydim.
.
.
Sekino'rnimdanturdim-da,XursanaliSharafiddinovichningsovibqolganchoyidanochqoringaxo'rillatibbirxo'pladim-u,radiouzelo'rnatilganxonagakirdim.
Hayitvoyo'shayerdahamonkekirdaginicho'zibgapiraredi.
–Ma,qalpog'ingniol,bunaqasibizningmaktabdahamto'libyotibdi!
–dedim-da,oyog'iningtagigatapetibtashladim.
Arzimaganbirnarsauchunyuzimshuvutbo'libqoldi,endibuyerdaqolishimmumkinemasedi.
Bolalarningoshxonasigakiribqozonningboshigao'tiriboldim-da,lazzatlitaomlardanto'yib-to'yibyedim.
Kompotpishirishganekan,undanhamikkistakannipok-pokizauriboldim.
Keyin,o'zingizhamsezibturganbo'lsangizkerak,yanayo'lgaravonabo'ldim.
.
.
IVBOBHASHAROTNIKALTAKLASHGABUYURDIMKetyapman-ketyapman,nayo'lningoxiriko'rinadi,naatrofdabironqo'qqaygankulba.
O'nggaqarasanghamg'o'za,chapgaqarasanghamg'o'za.
Birmahalburiliborqamgaboqqanedim,nazarimda,hozirginamenbosibo'tganyo'llardahamg'o'zalaro'sayotgangao'xshabko'rindi.
Sizqanaqaligingiznibilmayman-ku,lekinmenmanashunaqangipoyonsizdalalargachiqqanimdayayrab,jonimtanimgasig'mayketadi.
Undankeyinqornimto'ydideguncha,ashulaaytibyuboradiganodatimhambor.
Shupaytdaqorinmasalasidashikoyatimyo'qhisobi.
76Undankeyinatrofda:Hoy,Mullahoshim,quloqo'zimizgahamkerak,–debtanbehberadiganbironkimsahamko'rinmaydi.
Sharttaashulaniboshlabyubordim:Xohg'o'zam,xoh-xohg'o'zam,Hosilioppoqg'o'zam,–deyman-u,buralib-buralibo'yingatushibyuboraman.
Keyinikkiqo'limnibiqinimgaqo'yib,egilib,g'o'zalargasalombera-man-da:Xohg'o'zam,xoh-xohg'o'zam,Hosilioppoqg'o'zam,–debkuylabyo'ldadavometaman.
Qorong'itushib,osmondacharaqlabyulduzlarhamko'rinibqoldi.
Ammohaliayt-ganimdek,yo'lningoxiridandarakyo'q.
Birmahalko'chaningchaptomonidanmiltillabchiroqyoru-g'iko'rinibqoldi.
Boribqarasam,yetmishyoshlargakirgan,oppoqsoqoliko'ksigatushibturganbirotaxonyonboshlabolibxo'rillatibko'kchoyichyapti.
Oyoqtomonda–toshfonus,o'shaningyorug'iniko'rganekanman.
–Assalomualaykum,otaxon!
–dedimcho'zib,–suvquy-yapsizmi–Vaalaykum,–otaxonchordanaquribo'tiriboldi,–kel,o'g'lim,kel.
Qani,beriroqkel-chi,tanimayroqturibman.
Kim-ningo'g'lisano'zi–Dadamningo'g'liman,–debyuboribmanshoshilib.
Hash-pashdegunchaikkovimizota-boladekbo'ldik-qoldik.
Otaxon-ningismlariPolvontog'aekan.
Ishimningo'ngidankelganiniqarangki,Polvontog'ayolg'izo'zizerikibo'tirganekan.
Mengao'xshashesli-hushli,gapgatushunadiganbiryigitgajuda-judahamzoriqibo'tirganekan.
Xursandbo'libketganidanotaxonmeniobdanmehmonqildi,keyintermosdanchoyquyibbera-yotib:–Obboo'g'lim-ey,obbotaylog'im-ey,–debqo'ydi.
77–Otaxon,bug'o'zalarqaysikolxozniki–sekinmaqsadgao'tdim.
–Kolxoznikiemas,sovxozniki.
Oltinchisovxozniki.
O'g'lim,qaniqanddanol,choyrasmiqandbilanichiladi.
–Otaxon,sovxozlaringgaagronomkerakemasmi–Sovxozgakerak-kerakmasliginibilmayman-u,ammo-lekinbizningbo'limgaagronomkerak.
O'zimizningagronomoblastgako'tarilibketdi.
Umringdanbarakatopkurko'pazamatyigitedi.
Nima,dadangagronommideyman–Dadamemas,meningo'zimagronomman.
–Nima!
Mushtumdekbola-ya!
–shundaydebotaxonmengaboshdanoyoqrazmsolibchiqdi.
Menqo'ltig'imdaturganqalpoqchamgaqalpoqcham,sehringniko'rsat,debastashivirladim-da,ovozimnichiqarib:–Otaxon,menichog'imdayoshboladebo'ylayapsizshekil-li–debsharttao'rnimdanturganedim,Polvontog'ammirza-terakdekbo'yimniko'rib:–Yopirim-ey,yopirim-ey!
–debsoqolinichangallab,hang-umangbo'lganchamengatikilibqoldi.
–Hozirginayoshbolaeding-kuyotushko'rayotibmanmikin-a!
Astag'firullo.
.
.
–Otaxon,meno'zishunaqaman,–dedimshoshib-pishib,–birqarasangizyoshboladek,yanabirqarasangizkattaodamdekko'rinaman.
–Yopir-ey,yopir-ey!
–derdiotaxontinmasdan.
Ubirnafas-danso'ngo'zigakelib,shundayqilib,agronommandeng,o'g'limdebso'radi.
–Ha,otaxon,agronomman.
–Bizningsovxozgaishgakirmoqchibo'libyaxshiqilibsiz,o'g'lim.
Sovxozimizkeng,hammagahamishyetibortadi.
Farg'onatomondanbo'laman,dedingizmi–Ha,Farg'onatomondanbo'laman.
–Ota-onalarhayotmi–Hayot,otaxon,hayot.
–Barakalla.
Ularningdavridauyoq-buyoqniko'ribolganingizma'qul.
Musofirbo'lmasang,musulmonbo'lmaysan,78deydilarkeksalar.
Ertalabsovxozdirektoriningoldigao'zimboshlabboraman.
Farg'onadanmeniqoratortibkepti,ham-shaharimbo'ladi,ishgaolsanghamolasan,olmasanghamolasan,debturibolaman.
.
.
O'shakechasiPolvontog'abilandalaningo'zidayotibqol-dik.
O'ziyamanchadanbuyonbunaqangihuzurijonbo'lmaganedi.
Sementariqlardahayqiriboqayotgansuvlardanegatlargatarabqo'ydik-da,yerningo'rtasigaqilinganbalandsupadacho'-zilibyotdik.
Olis-olislardamiltillabchiroqlaryonadi,ko'kdagiyulduzlarniaytmaysizmi,charaqlabko'zniolaydeydi.
Oybo'lsatepamizgakeliballaqandaysarg'ish,allaqandayko'kimtirnurlarsochadi.
Qalbimizdahechtushunibbo'lmaydigan,shod-likkaham,g'ussagahamo'xshamaydigang'alati-g'alatihislaruyg'otgandekbo'ladi.
Suvo'ztilidabirnimalardebchuldiray-di,chigirtkalarningbasma-basgakuylashi,qurbaqalarningpash-shatutaolmaganidankimgadirshikoyatqilayotgandekcho'zib-cho'zibqurillashi–manashularninghammasimenga,negadir,qishlog'imiznieslatibyubordi.
Chalqanchatushib,ikkiqo'limniboshimostigaqo'yganchayulduzlarchamanigamahliyobo'libyotarkanman,shupaytdaoyijonim,jondanyaxshiko'rgansingillarimnieslabketdim.
Ehtimol,bechoraoyijonimsochlariniyulibfaryodchekayotgandir,dalama-dala,qishloqma-qishloqbo'zlabmeniaxtaribyurgandir.
Oyijon,oyijonim,meniaxtar-mang,menidebko'zyoshlaringiznioqizmang.
Hoshimboyningishlaribesh,kattasovxozgakattaagronombo'laydebturibdi.
.
.
O'ylay-o'ylayuxlabqolibman.
Sovxozdirektoribalandbo'yli,yelkalarikeng,polvonnamobirkishiekan.
Gapirgandaovozixuddixumningichidanchiq-qandekguldirab,jaranglabeshitiladi.
Kulgandatomniko'taribyuborgudekqattiqkuladi,yurgandauyningpollarilapanglabketadi.
Polvontog'amenitanishtirgach:–Hoshimboyhaliyosh,unio'zingtarbiyanggaolasan,–debtayinladisovxozdirektoriga.
–Otaxon,Sizninggapingiznihechqaytarolmayman,–dedi79direktormengazimdanrazmsolib,keyinmeningo'zimdanhamso'rabqo'ydi:–Qaysiinstitutnibitirgansiz–Agronomlikinstitutini.
–Qaysifakultetini–Agronomlikfakultetini.
–Yaxshi.
Ilgariishlaganmisiz–Yo'q.
AkbarakaNosirovunaqangiezmadirektorlardanemasekan,gapnicho'zibmeniham,o'zinihamqiynabo'tirmadi-yusharttaagronomqilibtayinladi-qo'ydi.
O'shakuniikkovimizuningVillisigao'tiribdalaaylandik.
To'rtinchibo'limgatayinlanganekanman,ixtiyorimda1200gek-tarpaxtamaydoni-yu12brigada.
Akbarakamenijamikibri-gadaboshliqlari,menrahbarlikqilishimkerakbo'lganodamlarbilanbirma-birtanishtiribchiqdi.
Minibyuringdeb,IJmar-kalimototsiklberib,oylikmaoshhamtayinladi.
–Engmuhimi,o'rtoqRo'ziyev,–dediuta'kidlab,–odamlarbilanishlash.
Agarkishilarbilanyaxshimuomalaqilsangiz,ularningqalbigayo'ltopaolsangizisho'z-o'zidanyurishibke-taveradi.
Tushunarlimi–Tushunarli,o'rtoqNosirov!
–dedim.
Mototsiklniolishgaolibqo'ydim-u,lekinyashiribnimaqilaman,haydashnibilmasedim.
To'g'ri,dadamningmototsikligauch-to'rtborminganimbor.
O'toldirishni,gazberishni,tezliginioshirib,pasaytirishnio'shandauncha-munchao'rganganedim.
Uchkunmototsiklminishnimashqqilib,to'rtinchikundanboshlabdalaaylanishgatushdim.
Buyerningodamlariajoyibkishilarekan.
Qayergabormay,hurmatimnijoyigaqo'yib,kutibolishadi.
Choy,ba'zanqozonosibovqathamtayyorlashadi.
Ikkimartatovuqsho'rvahamqilibberishdi.
Aroq-paroqhamicha-sizmidebso'rashganedi,tag'inmastbo'libqolibaljibo'tirmaydeb:Yo'q,menichkilikniyomonko'raman,–debqo'yaqoldim.
Gohida:80–O'rtoqagronom,sizningcha,mahalliyo'g'itgasuper-fosfatniaralashtiribsolganyaxshimiyokisuperfosfatniselitrabilantashlayveraylikmi–debso'rabqolishadi.
Superfosfatnimasi-yuselitranimasi,rostiniaytsam,o'zimhambilmayman.
Ilgaribunaqangigaplarnihecheshitmaganekanman.
Lekinshundaybo'lsahamsirboybermayman:–Shunihamso'rabo'tiribsizlarmi,–debjo'rttagabalanddankelaman,–kimaytadisizlarniMirzacho'lningmashhurpax-takorlarideb,uyatemasmi!
Aylanibyuribto'rtinchibrigadadalasidajanjalustidanchiqibqolibman.
Bo'limboshlig'iO'rmonakabilanbrigadirRahimjonakanimato'g'risidadirqo'llarinipaxsaqilibbahslashmoqdaedi.
Meniko'rishibilanbo'limboshlig'i:–O'rtoqagronom,Sizdanbiriltimosimbor,–debqoldi.
–Marhamat,–mototsikldanastatushdim.
–AgarmalolkelmasamanabuRahimjonga,uninga'zolarigakompostto'g'risidabirgapiribbersangiz.
Bularhaligachahechnarsatushunishmasekan.
–Marhamat,–dedim-da,uyoq-buyoqqaqarabolgach,lek-siyao'qishgatushibketdim,–o'rtoqlar,kompostjudafoydaliichimlik,uniasosanmevadantayyorlashadi.
Mevalarningxiliqanchako'pbo'lsa,ushunchashirinbo'ladi.
BizningFarg'onatomonlardakompostnio'rik,shaftoliqoqivaolchaningquru-g'idantayyorlashadi.
Xullas,kompostichmabsiz,dunyogakelmabsiz.
.
.
Gapimnitugatmasimdano'tirganodamlarsharaqlabkulibyuborishdi.
Qiziqroqgapaytganbo'lsamkerakdeb,meningo'zimhamkulaverdim,rosakulishdik.
Keyinbilsam,o'shakuniobdansharmandabo'lganekanman.
Go'ngniachitibtayyor-lanadigankompostbilanmevalardantayyorlanadigankompot-ningfarqigabormasdan,rosaaljibman,o'shakundanboshlabto'rtinchibrigadadalalarigaqadambosmaydiganbo'libketdim.
Qisqasi,manashungao'xshashikir-chikirlarnihisobgaolma-gandaishlarimko'ngildagidek,kayfimchog'edi.
Qaniendi81direktorimizOtajonAzizovichmiyokimengaikkibaholarqo'-yishdanhechcharchamaydiganQobilovmimanashuyurish-larimnibirko'rishsa-yu,o'qimasdankattaodambo'libolga-nimni,mas'ulishdaishlayotganimniko'ribo'zaytganlarigapushaymonbo'lishsadebo'ylayman.
.
.
1.
Adibninghayotivaijodihaqidagapiribbering.
2.
X.
To'xtaboyevningqaysiasarlarinibilasiz3.
Sariqdevniminibkitobinimaktabkutubxonasidanolib,to'liqo'qibchiqing.
4.
RomanningboshqahramoniqanaqabolaUngato'liqtavsifberishgaharakatqiling.
5.
Hoshimjonningxatti-harakatidagiijobiysifatlarnimadaSalbiyjihatlar-chi6.
Hoshimjonningsehrliqalpoqchaniizlashibilanbog'liqtas-virlargadiqqatqiling.
UningoyimaytyaptidebikkitanonniqarzgaolganiniqandaybaholaysizSizningcha,Hoshimjonningbuharakatiyolg'onchilikmi,shumlikmi7.
Hoshimjonqalpoqnidastlabqayerdavaqandaysinaydi8.
RomanningSariqdevniminibdebnomlanishigaasosbo'lganSoraxonfolbinvauningo'g'liMirobiddinxo'janayranglarinifoshetishgabag'ishlangano'rinlarinisinchiklabo'qibchiqing.
UndanHoshimjonMirobiddinxo'jagatanbehberayotibsalbo'lmasao'ziningkimliginibildiribqo'yishimumkinbo'lganjoyniuningnutqidantoping.
9.
RomanningBaxtimkulibboqqanedibobidaHoshimjonningtashqiko'rinishiqandaytasvirlangan10.
UshbubobdaHoshimjonvaHayitvoygap-so'zlaridanularningxulqi,tarbiyasidaqandayfarqko'rasiz11.
Hoshimjonningagronomlikfaoliyatiniqandaybaholaysiz12.
Hoshimjonsehrliqalpoqqaishonibqaysikasbdaishlamoqchibo'lsa,darrovqovuntushiribfoshbo'layotganiningsababini-mada13.
DaftaringizgaHoshimjontilidankeltirilgantabiattasviri,hazil-mutoyibaso'zlariniyoziboling.
14.
Bilimsizlikpandberadimavzusidainshoyozing.
Savolvatopshiriqlar82!
Sizaka-ukaGrimmlar,SharlPerro,HansKristianAndersenhamdaboshqaadiblarqalamigamansubertaklarvabuasarlarasosidayaratilgankinovasahnaasarlaribilantanishsiz.
Esingizdabo'lsa,5-sinfdaHansKristianAndersenningBulbulnomliertaginio'rgangansiz.
Bilasizki,ertaklardaafsonaviy,o'ylabtopilganvoqealartasvirlanadi.
Biroqularzamiridakishiniezgulikka,xayrliishlargaundovchi,insonnima'na-viyjihatdango'zallashtiradigansehrlibirkuchmavjud.
Kattalarningham,kichiklarninghamer-taklarnibirdekyaxshiko'rishishundanbo'lsa,ajabemas.
ItaliyalikertakchiJanniRodariyuqoridabiznominitilgaolganbuyukijodkorlardananchakeyinyashabo'tganbo'lsa-da,o'ziningmo'jizali,o'quvchinihayratgasoluvchiertaklaribilanjahonbolalariningqalbinirometganadibdir.
JanniRodari1920-yilning23-oktabridaItaliyashimolidagiOmenyashahridahunarmandoilasidatavalludtopdi.
Janniningbolalikyillarimashaqqatlikechdi.
UningotasiJuzeppeRo-JanniRODARI(1920–1980)83dariningkasbinovvoybo'lib,Janniningbolaligi,adibningo'zita'kidlaganidek,olovjizillabturadigantandiryonida,unvako'mirsolinganqoplarorasidakechdi.
Janniningotasinisbatanertavafotetadi.
Tirikchilikog'irlashgach,ularningoilasiboshqashahargako'chibketadi.
Jannibolaligidaqo'g'irchoqyasovchiustayokirassombo'lishnivaboshqaqiziqarlikasblarniegal-lashniorzuqilganedi.
Biroqkambag'alliktufaylio'ziorzuqilmagandiniymaktabgao'qishgakirishgamajburbo'ladi.
Chunkibuyerdao'quvchilargaovqatvakiyim-kechaktekinberilaredi.
Shundaybo'lsa-da,Rodaribumaktabdaikkiyildanortiqo'qiyolmaydi.
YoshJanniuniversitetgao'qishgakiradi.
Aynivaqtdabosh-lang'ichmaktabdao'qituvchilikbilanshug'ullanadi.
Maktabdagio'quvjarayoni,bolalarbilanyaqindanmuloqotdabo'lish,ularningfe'l-atvori,qiliqlari,qiziqishlarinichuquro'rganishRodariningbolalaryozuvchisisifatidashakllanishidajiddiyomilbo'ldideyaolamiz.
Yosho'qituvchiJanniRodario'quv-chilaribilanuzoqsuhbatqurar,ularningba'zanjavobberishmushkulbo'lganxilma-xilsavollaridanzavqlanar,busavollargajavobberishuchunturlixilvoqealarnihikoyaqilibberardi.
J.
Rodaribujarayondao'zihambilmaganholdakichikertaklarto'qir,ularniyoshdo'stlarigaaytibberaredi.
Keyinchalikuo'zito'qiganertaklarniqog'ozgatushiraboshlaydi.
Anashutarzdayozuvchiningilkto'plami–Quvnoqshe'rlarkitobiyuzagakeladi.
ShundankeyinuItaliyadavaboshqamamla-katlardamohirertakchiadibsifatidataniladi.
YozuvchiningChippolinoningsarguzashtlari,Telefondaaytilganertaklar,Jelsaminoyolg'onchilarmamlakatida,Osmondagitort,TelevizorgakiribqolganJip,Rimertaklari,Uchtadanoxiriborertaklarkabimutoyibagaboy,ta'sirchanhikoyalarturkumimaydongakeldi.
Buasarlarningko'pchiligio'zbektili-dahamnashretilgan.
84!
JanniRodariasarlario'ziningxayolotgaboyligi,samimiymutoyibasibilano'quvchinihayratgasoladi.
JanniRodariahamiyatijihatidanNobelmukofotigatengbo'lganHansKristianAndersenmukofotigasazovorbo'lganadibedi.
Mashhuryozuvchi1980-yil14-apreldavafotetdi.
SizquyidaJanniRodariningUchtadanoxiriborertaklarturku-midagiHurishnieplolmagankuchukchahamdaTelefondaaytilganertaklarturkumidanQutbdagigunafshanomliertaklarbilantanishasiz.
UCHTADANOXIRIBORERTAKLARTURKUMIDANHURISHNIEPLOLMAGANKUCHUKCHABirborekan,biryo'qekan,hurishnieplolmaydiganbirku-chukchabo'lganekan.
Unahuraolarkan,namiyovlayolarkan,nama'rashnivanakishnashnibilarkan,qisqasi,hechbirmaxluqtilidagapirishniuddalayolmaydiganshundaybirgo'rso'xtaekan.
Asli-nasliniso'rasangiz,o'zibirmushtdaygina,judahamoddiykuchukchaekan.
Ilgarilarikuchukasariko'rinmaydiganbuqishloqdauningqayerdanpaydobo'libqolganinihechkimbilmasekan.
Albatta,shundoqbo'lgandankeyinmennegahurishnibilmayman-adegano'ynixayoligahamkeltirmasekan.
Lekinkunlarningbiridakimdirunisavolgatutibdi:–Qiziq,sennegasirahurmaysan–Hurish.
.
BunimadeganingizAxirmenbuyerlikemasman,menhurishnibilmayman.
.
.
–Obbojinqarcha-yey!
Nahotki,hammakuchuklarvov-vovdebhurishinibilmasang–Nimagahuradi–NimagadeganingnimasiAxirkuchukbo'lgandankeyinhuradi-da!
O'tkinchilargaqarabhuradi,ko'zigashubhali85ko'ringanmushuklargaqarabhuradi.
Oygaqarabhuradi,hayotidanmamnunbo'lgandahuradi.
Jahlichiqqanda,g'ashikelgandahuradi.
Ko'pinchakunduzkunlarihuradi,lekintundahurganpaytlarihambo'ladi.
–Gapingizdajonborku-ya,lekinmen.
.
.
–Seno'zikimbo'libsanYokisento'g'ringdagazetalardayozishlarinixohlaysanmiKuchukchanimadebjavobberishnibilmay,jimibqolibdi.
Uhurishnibilmaganiuchunhamuniqandayo'rganishgaaqliyetmabdi-da.
–Undaybo'lsa,mennimaqilsam,senhamshundayqil,–kuchukchagaichiachiganidanmaslahatsolibdixo'rozcha.
Uo'ziningjarangdortovushibilanbo'yninigajakqilibbirnechamartaQu-qu-qu-quvvv!
debqichqiribdi.
–Buseno'ylaganchalikosongao'xshamaydi,–debdiku-chukcha.
–Be,shuhamgapekanmi!
Yaxshilabquloqsol,meningtumshug'imgadiqqatqil.
Qisqasi,mennimaqilsam,senhamshundayqil.
Xo'rozchayanaqu-qu-qu-quvvv!
debqichqiribdi.
Kuchukchaungataqlidqilmoqchibo'libdi-yu,biroqtomo-g'idanqandaydirbeo'xshovqih-qihdeganovozchiqibdi,xolos.
Shuyerdadonlabyurgantovuqlarcho'chibhartomongaqochibqolibdi.
–Hechqisiyo'q,–tasalliberibdixo'rozcha,–birinchimartagabujudayaxshichiqdi.
Endiesatakrorla.
Qani!
Kuchukchayanabirmartaqichqirishgaurinibko'ribdi,biroqyanahechnarsachiqmabdi.
Shundaukunda-kundaoz-ozdanmashqqilaboshlabdi,gohouo'rmongakiribketarkan-da,uyerdaxalaqitberuvchihechkimbo'lmay,ko'ngliistaganchaqichqirarekan.
Kunlardanbirkunertalabushunaqangiqotiribqichqirib-diki,azbaroyiovozitiniqvajarangdorchiqqanidano'ziham86zavqlanibketibdi.
Xo'rozqichqirig'iqulog'igachalingantulkivoyo'zicha:Xudogashukur,xo'rozvoyholimdanxabarolganikeldi!
Buhimmatiuchunungadarrovminnatdorchilikizhorqilibqo'yishimkerak,–debo'ylabdio'zidayo'qsuyunib.
Uxo'rozchaistiqboligaoshiqibdi.
Albatta,pichoq,vilkavasalfetkaolishnihamunutmabdi,chunkio'zingizgama'lumki,tulkiuchunbabaqxo'rozdanshirinroqtaomdunyodabo'lmaydi.
Lekinbabaqxo'rozo'rnigadumidacho'nqayibo'tir-ganchaovoziningborichapaydar-payqu-qu-qu-quvvv!
debqichqirayotgankuchukchaniko'rganda,tulkivoyningqancha-likhafsalasipirbo'lganiniaytmasahamo'zingizbilsangizkerak.
–Eh,–debditulkivoy,–buahvoldaqopqongatushibqol-masamgo'rgaedi!
–Qopqongadeysanmi–ajablanibso'rabdikuchukcha.
–Ha-da!
Menseniataylabo'zinio'rmondaadashibqolgangasolib,xo'rozbo'libqichqiryapsanmidebo'ylabman.
Yaxshi-yamki,paytidako'ribqoldimseni.
Lekinbundayovqilishg'irromlikdanboshqanarsaemas.
Kuchuklar,odatda,ovchikelayotganidanogohlantirib,huribovozberadilar.
–Yolg'ongapirsam,o'layagar.
.
.
Ovqilishmeningxayo-limgahamkelganiyo'q.
Menbuyergafaqatmashqqilganikelganman.
–MashqqilganikelganmandeysanmiNimanimashqqilasan–Menhurishnio'rganyapman,anchao'rganibqoldimham.
Quloqsolgin-a,judayaxshihuraolaman.
Shundaydeyakuchukchayanaqu-qu-qu-quvvv!
debbarallaqichqiribdi.
Tulkiichaklariuzilgudekqotib-qotibkulibdi.
Yergadumalab,qorniniushlabshunaqangikulibdiki,sirao'zinito'xtatolmabdi.
Kalakaqilibkulganlaridankuchukchaqattiqxafabo'libdi:axirbunio'rgangunchaozmunchamehnatqildimi!
Bechorayig'la-87moqdanberibo'lib,duminiqisganchauygaqaytibdi.
Birvaqtyo'ldaubirkakkugaduchkelibdi.
G'amginketayotgankuchuk-chaniko'rib,kakkuningungarahmikelibdivako'ngilso'rabdi:–Senganimabo'ldi,kuchukvoy,tinchlikmi–Hechnarsabo'lganiyo'q.
–Bo'lmasanegabunchag'amginko'rinasan–Eh.
.
.
so'rabnimaqilasan.
.
Hammabalohurishnieplol-maganimdan.
Buningustiga,birovo'rgatibqo'yayhamdemaydi.
–Gapfaqatshundaqolganbo'lsa,mensengako'zochib-yumgunchao'rgatibqo'yganimbo'lsin.
Yaxshilabquloqsol,mensayrayman:kuk-ku,kuk-ku!
Bildingmi–Unchalikqiyingao'xshamayapti.
.
.
–E,oppa-oson!
Menjudakichkinaligimdankukulashnibila-man.
Qani,takrorla:Kuk-ku,kuk-ku,kuk-ku,kuk-ku!
.
.
–Ku,–sayrashgaurinibdikuchukcha,–ku.
.
.
Umanashukuk-kuniyanako'pmartalabtakrorlabdi,o'shakunikechgachavaertasigahamfaqatshunimashqqilibdi,birhaftadankeyinesaajabtovurkukulaydiganbo'libqolibdi.
Uo'zigao'ziqoyilqolib,o'ylabdi:Mana,nihoyat,menchinakamhuradiganbo'libqoldim.
Endimenihechkimkalakaqilibustimdankulolmaydi.
Aynishukunlariovmavsumiboshlanganpaytlarekan.
O'r-mondako'povchilarpaydobo'libdi.
Ularichidato'g'rikelgantomongavaduchkelganjonivorgaqarabo'qotaveradiganlarihamborekan.
Agarovozlariquloqqachalingudekbo'lsa,bul-bullarnihamayabo'tirishmasekan.
Anashundayovchilardanbirio'rmondaketayotibbutalarorasidan:Kuk-ku,kuk-ku.
.
.
deganovoznieshitibqolibdi.
Ovchidarholmiltig'iniqo'ligaolibmo'ljallabdi-da,ustma-ust:Paq-paq!
–o'quzibdi.
Xayriyat,o'qkuchukchagategmabdi.
Xuddiqulog'iningostidanvizillabo'tibketibdi.
Bechorakuchukchaningshu-naqangio'takasiyorilibdiki!
Qochibketayotib,o'zichao'ylar88emish:Hoynahoy,buovchiningesijoyidabo'lmasakerak,bo'lmasa,kelib-kelibhurishnibiladigankuchukkaqarabo'quzadimi.
.
Ovchiesabupaytdao'ljasiniqidirishbilanovoraekan.
Umo'ljalgaaniqurganigashubhaqilmaganekan-da.
Hoynahoy,urganqushimniallaqayoqdanpaydobo'lganhaligikuchukchailibketgan,o'ylabdiu.
Alaminibosishuchunovchiinidanmo'ralabturgansichqonbolasigaqarabo'quzibdi,lekinbuhammo'ljalgategmabdi.
Kuchukchabo'lsa,chopibketaveribdi,ketaveribdi.
.
.
ErtakningbirinchitugashiKuchukchachopibketaveribdi,ketaveribdi,birvaqtbirsigirbemalolo'tlabyurgano'tloqzordanchiqibqolibdi.
–Qayoqqashoshibketyapsan,kuchukvoy–O'zimhambilmayman.
–Undaybo'lsato'xtabbirpasdamingniol.
Buyerningo'tlo-g'iniqara,ko'm-ko'k.
–Eh,gapo'tloqdabo'lganda-ku,o'zimbilardim-a.
.
.
–Ha,nimabo'ldiTobingyo'qmi–Undanbattari.
Menhurishnibilmayman!
–Seniqara-yu,dunyodaengosonnarsashu-ku!
Quloqsol:Mo'-o'!
Mo'-o'!
Mo'-o'!
.
.
Xo'shqalay,yoqdimi–Durust.
Lekinbirnarsaniko'nglimsezibturibdi,mengakerakbo'lgannarsabuemas.
Chunki,sensigirsan.
.
.
–Ha,albatta,sigirman.
.
.
–Menesasigiremas,kuchukchaman.
–Kuchukchabo'lmaynimasanKuchukchasan.
Xo'sh,nimabo'ptishungaMeningtilimdagapirishnio'rganibolsang,buningnimasiyomonekan–Bubilansenjudazo'rfikrnio'rtagatashlaganingnibila-sanmi–Qanaqafikrni89–Mana,hozirginameningmiyamgakelganfikrni-da.
Menbarchahayvonlartilinio'rganibolaman-da,sirkdatomoshako'rsataman.
Hammameniolqishlabqarsakchaladi,menboyibketamanvashohqizigauylanibolaman.
Kuchuklarshohiningqiziga,albatta.
.
.
–Barakalla,judayaxshio'ylabsanbuni!
Qani,belnimah-kambog'labishgakirishaver.
Yaxshilabeshitibol:Mo'-o'-o'!
Mo'-o'-o'!
–Mo'-o'.
.
.
–o'zichag'o'ng'illabdikuchukcha.
Hurishnieplolmagan,lekinboshqatillarnio'rganishdazo'rqobiliyatgaegabo'lgankuchukchaqaysidesa,hechikkilanmayshuniko'rsatavering,yanglishmaysiz.
ErtakningikkinchitugashiKuchukchachopibketaveribdi,ketaveribdi.
.
.
Yo'ldaungabirdehqonuchrabdi.
–Bunchashoshib,qayoqqaketyapsan,hoykuchukvachcha–O'zimhambilmayman.
.
.
–Undamenbilanyur.
Mengaxuddisendaybirkuchuk-vachchajudazaruredi–tovuqxonamniqo'riqlaysan.
–Sizbilanjondebboraredim-u,lekinbiraybimbor–hu-rishnibilmayman.
–Aynimuddao-da!
Hurishnibiladigankuchuklarfaqato'g'-rilargaqo'lkeladi–cho'chitibo'g'riniqochiribyuboradi.
Se-ningovozingniesaulareshitmaydi,yaqinroqkeladi,shundasenularnishappatutibolib,talab-talabtashlaysan,ularqilmishigayarashajazosinioladi.
–Bo'pti,roziman,–debjavobberibdikuchukcha.
Shutariqahurishnibilmaydigankuchukchao'zigamunosibishtopibolibdi,birumrbo'ynigazanjirtushib,kundabirkosasuyaknasibasibo'libdi.
90ErtakninguchinchitugashiKuchukchachopibketaveribdi,chopibketaveribdi.
.
.
Birdanqulog'igaqandaydirmaxluqning:Vov-vov!
Vov-vov!
degang'alatiovozichalinibdi-yu,taqqato'xtabdi.
Qulog'imgatanishvaissiqeshitilyaptimi–o'zichao'ylabdikuchukcha.
–Garchibuqanaqajonivorovoziekaninibilmasamham,yuragimgajizetibtekkandaybo'ldi-ya.
–Vov-vov!
–Balkibujirafadir.
Yo'q,butimsohbo'lsakerak.
Ha,buxuddio'shaserjahltimsoh.
.
.
Ehtiyotbo'lishkerak.
Kuchukchabutalarorasigabekinganichavov-vov!
deganovozkelayotgantomongaemaklabketibdi.
Yoxudoyim,buovozuningyuraginibunchao'ynatibyubormasa!
–Buhechshubhasiz,kuchukbo'lishikerak!
To'ppa-to'g'ri!
Tag'inkelib-kelibkimningkuchugideng:ku-kulaganovoznieshitibhaliginao'quzganovchiningkuchugibo'libchiqsa-ya!
–Salom,kuchuk!
–Salom,kuchuk!
–Negabunaqaovozchiqaryapsan–Ovoz!
Shunibilibqo'yki,bushunchakiovozemas,balkihurishdir.
–HurishdeysanmiHalisenhurishnibilasanmi–Bilgandaqandoq.
Axir,ko'ribturibsan-ku,filgao'xshabdunyoniboshimgako'tarayotganimyokishergao'xshabna'ratortayotganimyo'q.
–Undamengahamo'rgathurishni.
–Iye,halisenhurishnibilmaysanmi–Yo'q.
.
.
–Undaybo'lsa,quloqsol.
Bumanabundayqilinadi:Vov-vov!
.
.
–Vov-vov!
–kuchukchabirdanigahuraketibdi.
Sevinchiichigasig'may:Nihoyat,yaxshiustoznitopiboldim!
debo'ylabdio'zicha.
Shutopdadunyodaundanbaxtiyormaxluqyo'qdaytuyulibdiunga.
91TELEFONDAAYTILGANERTAKLARTURKUMIDANQUTBDAGIGUNAFSHABirkuniertalabShimoliyqutbdakattaayiquyqudanuyg'o-nibdi.
Uyg'onibdi-yu,havonihidlayboshlabdi.
O'ngtomongaqayrilibhidlabdi–hechnimaningisikelmabdi,chaptomongao'girilibhidlabdi–birdang'alatibirhidsezibdi.
–Hm,–debto'ng'illabdiayiqyonidagiurg'ochiayiqqa,–butomongabirorekspeditsiyakelibqolgangao'xshaydimiLekinshupaytayiqbolalarisalnaridanbinafsharanggunaf-shatopibolishibdi.
Gunafshajudanimjon,poyasihamingichkaekan.
Usovuqdadir-dirqaltirarmish,lekinsirabo'shkelmaydadilhidtaratarmish,chunkibuuningburchiekan-da.
–Oyi!
Dada!
–debqichqirishibdiayiqchalar.
–Shuatrofdag'alatibirnarsabordebdarrovaytdim-a,–debdioqayiqoilasiga.
–Lekin,menimcha,bubaliqqao'xsha-maydi.
–Albatta,baliqemas,–debdionaayiq.
–Qushhamemas.
–Ha,to'g'riaytding,–debdiayiqxotinininggapinichuquro'ylabolgach.
Kechgaboribbuyangigapbutunqutbgatarqalibdi.
Bepoyon,ko'zilg'amasmuzsahrosidaushoqqinabinafsharangjonivorpaydobo'libchoratrofgag'alatibirxushbo'yhidtara-tarkan.
Ubirginaingichkaoyoqchasidaqadko'taribturarmishvao'lmasemish.
Gunafshanitomoshaqilganikelganlarningson-sanog'iyo'qemish.
Sibirdanbug'ularchopibkelishibdi.
Amerikadanho'kiz-simonhayvondaraktopibkelibdi,morjvatyulenlarsuzibke-lishibdi,qayoqdandiruzoq-uzoqlardanoqshimoltulkisikelibqolibdi,bo'rilaryetibkelishibdi,birinchibo'libalbattachaqim-chidengizzag'izg'onlariyetibkelishibdi.
Hammabug'alati,yovvoyigulni,uningingichkaqaltiroqpoyasiniko'ribhang-umangbo'libdi,uningnafisxushbo'yhididanto'yib-to'yibnafasMustaqilo'qishuchun92olishibdi.
Shunisiqiziqki,uninghidikechkelganlargahamyetibdi.
Engso'nggidaqiqadahamuavvalgidayhidtaratibturibdi.
–Doimoshundayxushbo'yhidtaratibturishuchun,–debdityulen,–butunbiromborxonagaegabo'lishkerak.
Uningmuztagida,qayerdadirhoynahoyomboribo'lsakerak.
–Menbunidarrovsezgandim,o'shazahotiaytdim-a,–debdioqayiq.
–O'shayerdabirnimasibor!
Ayiqhechambunaqademagandi,albatta,lekinhechkimuninggapirgan-gapirmaganinieslayolmabdi.
Hammadankeyinchaykaqaytibkelibdi,unig'alatinotanishhaqidabirornarsabilibkelgindebjanubgajo'natishganekan,unafasinirostlabolgachbukichkinaxushbo'yjonivorninggu-nafshadebatalishini,boshqajoylarda–janubdaularmillionlabtopilishinigapiribberibdi.
–Yuborganelchimizniqarang-u,–debdityulenensasiqotib.
–Bizbiroryangigapbilganimizyo'q.
Xo'sh,bugunafshaboshqayergaemas,xuddishujoygaqandaykelibqoldiYo'q,to'g'risiniaytsam,nimagapligigahechaqlimyetmayqoldi,judahayronbo'libqoldim.
–Unimadedi,nimabo'libqoldimdedi–shivirlabso'rabdiayiqxotinidan.
–Hayronbo'libqoldimdeyapti,–urg'ochiayiqhamshivirlabjavobberibdi.
–Xullas,boshiqotibqolganmish-da,qaysioyog'inibosishnibilmasmish.
–Ha,ha,–debgapniilibketibdiayiq.
–Menxuddishun-daydebo'ylovdim-a,ko'nglimdaxuddio'shaso'zlarnitakror-lovdim-a.
O'shakunikechasibutunqutbkuchliqars-qursvagumbur-lashdanlarzagakelibdi.
Butun-butunmuzparchalaridag'-dag'qaltirab,yupqaoynadaychirs-chirssinibdi.
Bechoragunafshamuzdayhavogao'zidagibormuattarhidinitaratibdi,go'yoububepoyonmuzsahrosinibirzumdaeritib,iliqmoviydengizgayokiko'm-ko'kmaysabilanqoplanganpoyonsizko'kalamzorga93!
aylantirmoqchibo'layotgandayedi.
Keyingunafshaholdantoyib,boshiniegib,qaddinibukibdi-yu,shu-shuboshqao'rni-danturolmabdi.
Tongdahammagunafshaningso'libqolganiniko'ribdi,uin-gichkatolasidaegilib,oppoqqorustidarangsizvajonsizyot-ganmish.
Agaruningoxirgio'y-fikrlariniso'zdaifodalashmum-kinbo'lsa,biz,hoynahoyquyidagiso'zlarnieshitganbo'lardik:Mana,meno'lyapman.
Lekinkimdirboshlashikerakedi-da.
Qachonlardirbuyerdamillion-milliongunafshaochilibyotadi.
Muzlareriydi,orollarhosilbo'ladi,ulardanbolalarningqo'ng'iroqdaysho'xkulgisieshitilibturadi.
JANNIRODARIERTAKLARIHAQIDAErtaklar–xayolotmahsuli.
Deyarlibarchaertaklardagiumumiyjihatshundaki,ushbujanrgamansubasarqahramonlariog'irvaziyatgatushibqolganlarida,chigalmuammogaduchkelganlarida,ulargaqayerdandirmadadyetibkeladi.
J.
Roda-riningHurishnieplolmagankuchukchavaShahzodaPlom-birertaklarihamanashundayvoqealarzaminigaqurilgan.
Avvalo,Hurishnieplolmagankuchukchaertagigato'xtalaylik.
Buertakzamiridahamchigalmuammoniqandayhaletishmasalasiko'ndalangbo'ladi.
Shunialohidata'kidlashkerakki,JanniRodariUchtadanoxiriborertaklarturkumibilanjahonertakchiligidayangibirusulniyaratdi.
Buyangilikshundaniboratediki,ulardavoqealaryechimiuchxilyakuntopadi.
Bundaharbiryakuno'ziningboshqasidantubdanfarqqiladiganmazmun-mohiyatigaegabo'ladi.
UshbuturkumgakirganSehrlinog'ora,AyyorBuratino,Sahrodagiuy,Milandayog'ganshlyapayomg'iri,Rinaldoningsarguzashtlarikabio'quvchinio'taqiziqtiruvchiertaklarningbarchasiuchxilyakuntopadi.
94!
Hurishnieplolmagankuchukchahamshuturkumgaman-subdir.
Ertakdatasvirlanishicha,birkuchukchaaslidahurishilozimliginieshitganiholda,uningqandaybo'lishinitasavvurqilaolmaydi.
Qolaversa,o'ziningqaysizotgamansubligi,nimabilanshug'ullanishilozimliginiuzoqvaqtanglayolmaysarsonbo'ladi.
KimdirungaKuchukdeganihuradi-kudebta'naqilganda,yordamso'rabxo'rozga,kakkuga,sigirgamurojaatqiladi.
Biroqularo'ztabiatlarigako'ranimagaqodirbo'lsalar,kuchukchagashunio'rgatadilar:kuchukchaularyordamidaxo'rozdayqichqirishni,kakkudaysayrashni,sigirdaymo'rashnio'rganiboladi,o'zichabuhunarlarorqalimashhurlikdarajasiniegallayman,debxomxayolgaberiladi.
Birdehqonqo'ligatushgandaesa,uningumumanhurmasligievazigabo'ynigazanjirosiladi,harkunginasibasibirparchasuyakbo'ladi.
Nihoyat,kuchukchaovchiitningko'magibilano'zmash-g'ulotivovullashdaniboratekaninitushunibyetadivavo-vullabrohatlanadi.
Bu,albatta,ertakningyuzakimazmunidir.
Buyukadibushbuertakbilannimademoqchili-gigae'tiborbering.
Menastoydilertakninguchinchitugashiniyoqlayman.
Insonuchun,avvalo,yaxshibirustozdarkor.
Haqiqatanham,bufikrgaqo'shilsabo'ladi.
Adibningfikr-larinidavomettirib,ulargaquyidagilarniqo'shimchaqilishmumkin:tabiatvajamiyatdahammanarsaningo'zo'rnibo'lishilozim.
Jajjikuchukchahayotdao'zo'rnini,mashg'ulotinitop-gunchaqiynaldi,o'zigayotbo'lganmashg'ulotlar–xo'rozdayqichqirish,kakkudaysayrash,sigirdaymo'rashnihamfoydalitomongayo'naltirishgaharakatqildi,go'yo.
Hatto,hurishnibilmayturibhamo'zigamunosibishtopibolgandekhambo'l-di.
Biroqufaqatovchiitigaduchkelgandaginaichidatushun-tirishvatushunishqiyinbo'lgantuyg'uniboshdankechiradi.
Avvaligaqayerdankelayotganinoma'lumbo'lgang'alatiovozuningyuragigajizetibtekkandaybo'ladi,yuraginio'ynatibyuboradi.
.
.
95Endibirsavolustidao'ylabko'raylik:kakkudeksayrashni,xo'rozdekqichqirishni,sigirdekmo'rashnitinimsizmashqqila-qilazo'rg'ao'rgangankuchukchadagibuo'zgarishning,haya-jonningboisineNimauchunubirdanigahuraketadiHam-magapshundaki,yozuvchimanashumittikuchukchataqdiridaodamzodgaxosbo'lganmuhimvaabadiymuammolardanbirigajavobizlagan.
Ya'nidunyodagiharbirmavjudot,ayniqsa,inson,avvalo,o'zini,o'zliginitanimaguncha,kimningavlodi,asosiyvazifasinimadaniboratekaninianglamagungaqadarhayotdao'zo'rninihechqachontopaolmaydi.
Bundaykimsa-larningo'zgalarkulgisivamazaxigaduchorbo'lishianiqdir.
Bujihatdankuchukchaningdehqonqo'ligatushganholatiSiz-ubizni,ayniqsa,jiddiyo'ygatoldirmog'ilozim.
O'ztabia-tidanyotlik,hayotdagichinakamvazifasinianglamaslikkuchuk-chaningbo'ynigatemirzanjirnisoladi,rizqiniesabirparchasuyakdaniboratqilibqo'yadi.
Demak,harbirodamning,harbirxalqning,avvalo,o'zta-biatigasodiqbo'lmog'i,ajdodlarian'analariniterananglabyetmog'i,ularniharnarsagachalg'imaydavomettirmog'iginauningo'zliginitanishigagarovbo'laoladi.
JanniRodariSizbilanbiznianashuhaqiqatniunutmaslikkachaqiradi.
Ertakdankelibchiqadiganengmuhimxulosaningma'nosiham,asarningtarbiyaviyahamiyatihamaynanshunda.
AdibningRimertaklariturkumigakirganShahzodaPlom-birertagiesazamonaviymuammolargadaxldorligibilanqiziqarlidir.
Undaan'anaviyertaklardagiqahramonlarniog'ir,murakkabvaziyatlardanqutqaruvchisehrlitayoqchayoxudsehrliqalpoqchao'rninireklamaegallaydi.
ShahzodaPlombirertaginingqahramonisenyorMolteniQo'shaloqqutbfirmasidankreditga,ya'niqarzgaxolodilnik(muzlatkich)olgan.
Ma'lumki,kreditgaolinganbuyumninghaqinioyma-oyoz-ozdanto'labborishkerak.
LekinsenyorMoltenibuqarzniikkioydanberito'layolmayapti.
Buningoqibatiesama'lum:qarzinio'zvaqtidato'layolmaganiuchunfirmauningxolodilniginiqaytariboladi.
96!
Xuddishuo'rindamo'jizaro'yberadi.
SenyorMolteniyashaydiganko'pqavatliuyningbarchaxonadonlaridagixolodilniklarichigasamoviykelgindilar–marsliklarjoylashibolishadi.
O'zsayyoralaridafalokatxavfitug'ilganisababliularYerningShimoliyqutbigayo'lolishadi.
Biroqkemalariningyonilg'isitugab(buyonilg'iyangiyog'ganqorekaniertakdanma'lum),ularsenyorMolteniyashaydiganuygaqo'nishgamajburbo'lishadi.
Xullas,buvoqeahaqidagixabarbutunshaharga,shahardanesabutundunyogatarqabketadi.
Ayniqsa,senyorMolteniningxolodilnigigajoylashibolgankelgindilarningboshlig'i–shahzodaPlombirniko'pchilikyaxshiko'ribqoladi.
Uning,hatto,televizororqaliso'zgachiqishikattashov-shuvlargasababbo'ladi.
Azizo'quvchi,sizbozoriqtisodiyotideganiboraniko'peshitgansiz.
Bozoriqtisodiyotiningxususiyatlaridanbirishuki,undabiron-birfirmayokikompaniyao'zmahsulotiniqanchalikko'psotsa,shunchalikboyiydivayanadataraqqiyetadi.
Shuninguchunhamularo'zmahsu-lotlarinireklamaqilishuchunkatta-kattamablag'sarflaydilar.
ShahzodaPlombirertagidahamyozuvchireklamaningajabtovurxususiyatinimuammolaryechimigaasosqiliboladi.
Ya'ni,senyorMoltenixolodilnigigajoylashganshahzodaPlom-birbayonotberib,undaQo'shaloqqutbmarkalixolodilnik-larniQuyoshsistemasidagiengajoyibmuzlatkichlaridebe'lonqiladi.
Demak,endibufirmaningming-minglabxaridorlaripaydobo'ladi,firmaegalarigakattadaromadoqibkelabosh-laydi.
ShahzodaPlombiraytganidek,senyorMoltenidanQo'-shaloqqutbfirmasinafaqatto'lanmaganqarzni,hatto,qolganpulnihamtalabqilmaydi.
97An'anaviyxalqertaklaridaog'irvaziyatgatushibqolganqah-ramonga,aytilganidek,hayvonlar,qushlar,sehrlitayoqchavaqalpoqchayordamgakelishadi.
J.
Rodariningushbuertagiesazamonaviyligibilanajralibturadi.
Undabugungiuy-ro'zg'orbuyumlaridantortibtofazoviykemalargachabo'lganashyolarniuchratamiz.
Demak,harqandayzamondahaminsonningqadrioddiyashyolardanbalandturadi,harqandaydavrdahamkimgadiryaxshilikqilishenggo'zalfazilatbo'libqolaveradi,degandekbo'ladiJanniRodari.
Xulosaqilibaytganda,butundunyobolalariningsevimliyozuvchisigaaylanganJ.
Rodariningsanabo'tilganertaklari,xususan,ShahzodaPlombirasarinitopibo'qishSizgaolam-olamzavqberishishubhasiz.
1.
Adibninghayotivafaoliyatinihikoyaqilibbering.
2.
JanniRodariningmohirertakchibo'libyetishishiganimalarsababbo'ldi3.
Adibqandayxalqaromukofotgasazovorbo'lgan4.
JanniRodariertakchilikkaqandayyangilikkiritdi5.
Hurishnieplolmagankuchukchaertagidagikuchukchaobra-zininguchxilyakundagiholatiniizohlabbering.
6.
Ertakninguchinchiyakunidakuchukchaningsuyunibketishsababinitushuntiring.
7.
Nimauchunadibningo'ziushbuertakninguchinchiyakuniniyoqlaydi8.
Ertakmazmunidanyanaqandayma'nolaruqdingiz9.
Ertakningto'rtinchitugashiniuydao'zingizo'ylabtoping-chi.
10.
ShahzodaPlombirertagidasenyorMolteniniqandayvoqeaqarzdorlikdanqutqaradi11.
Mustaqilo'qishuchuntavsiyaetilganertaktahlilinisinfdoshla-ringizgagapiribbering.
12.
Sinfdoshlaringizbilanhamkorlikdaertakyozishgaharakatqiling.
Savolvatopshiriqlar98!
O'zbekmumtozadabiyotivamilliyuyg'onishdavrima'ri-fatparvarligio'rtasidagio'zigaxosmustahkamko'prikva-zifasinio'tagandavradabiyotiningzabardastvakillaridanbiriMuhammadAminxo'jaMuqimiydir.
Shoirijodinio'rganishuninghayotlikchog'idanoqboshlan-gan.
MuqimiyvafotidankeyinshoirningdevoniilkborDe-voniMuqimiy(1907-yil)nomibilannashretildi.
Undashe'riynamunalarqatorihassosshoirningqisqachatarjimayiholivaijodihaqidama'lumothamberiladi.
1910-yildashoir-ninghajviyshe'rlariMuqimiymaahajviyotnomibilannashretildi,1912-yildaesaMuqimiyningyanabirshe'riyto'plamichopqilindi.
Shoirijodinijiddiyvasamaralio'rganisho'tganasrning30-yillaridaboshlandi.
BudavrdaMuqimiyasarlarinito'plash,o'rganish,nashretishqizg'inolibborildi.
Gazetavajurnallardaqatormaqolalare'lonqilindi.
BuxayrliishningboshidaotaxonshoirimizG'afurG'ulomturdi.
MuhammadAminxo'jaMUQIMIY(1850–1903)KECHAGIKUNSABOQLARI99BujihatdanG'.
G'ulomtomonidantuzilib,Muqimiyba-yozidebnomlanganto'plamkattaahamiyatgaegabo'ldi.
1950-yildaMoskvadaMuqimiyningLirikaisatira(Lirikavasatira)nomliikkinchito'plamirustilidanashretildi.
1953-yilMuqimiyijodinio'rganishtarixidayangidavrbo'ldi.
Shuyilivafotining50yilligimunosabatibilanMuqimiyhayotivaijodigaoidmaxsuskitoblarchiqarildi,shoirningtanlanganasarlario'zbekvarustillaridanashretildi.
H.
Yoqubov,A.
Olimjonov,H.
Zaripov,H.
Razzoqov,G'.
Kari-movkabiolimlarhassosshoirhaqidakitoblaryozdilar,ilmiytadqiqotishlarigarahbarlikqildilar.
1850-yildaQo'qonningBekvachchamahallasidaistiqomatqiluvchinovvoyMirzaxo'jaoilasidao'g'ilfarzanddunyogakeldi.
BolagaMuhammadAminxo'jadebnomberdilar.
Oradanyillaro'tibuelgaMuqimiytaxallusibilantaniladi.
DastlabkitahsilnimahallamaktabidaolganMuqimiyyoshligidanshe'riyatga,badiiyijodgaalohidaqobiliyatnamo-yonetaboshladi.
Bundaonasi,ta'binozikvaso'zgaoshnoayolOyshabibiningxizmatlarikatta.
Aynanuaytibberganko'plabertak,dostonvaqo'shiqlarta'siridabo'lajakshoirningqalbidaso'zgamehrpaydobo'lganedi.
Muqimiymaktabtahsilidanso'ngQo'qondagiHokimoyimmadrasasida,1872–1873-yillardaesaBuxorogaborib,uyerdagiMehtaranbarmadrasasidao'qishnidavomettiradi.
1876-yildaQo'qongaqaytadivauylanadi.
Xuddishudavrdanboshlabyerqurilishimahkamasidamirzalikqiladi,so'ngraSirdaryoyoqa-sidagiOqjardaparompattachisibo'libfaoliyatyuritadi.
Oradanma'lumvaqto'tibMuqimiybuvazifanitopshiradivaQo'qongaqaytadi.
Moddiyqiyinchiliklartufayliturmusho'rto-g'iyakka-yuyagonao'g'linionasigatashlabboshqakishibilanturmushquribketadi.
BundantushkunlikkatushganshoirotauyinitarketibmahalladagiHazratmadrasasidanbirhujraolib,o'shayerdayashayboshlaydi.
Yolg'izlikvaxonanishinlikdao'tayotganhayotigashoirmuto-laa,ijodbilanmazmunkiritadi.
Muqimiyjudamohirxattotedi.
100!
ZamonasiningengyetukhusnixatsohibiMuhammadYusufXattotdantahsilolibmahoratinikamolgayetkazganxushxatshoirningxizmatidanfoydalanishgatalabgorlarortaboradi,bukasbuninguchunasosiytirikchilikmanbaibo'libqoladi.
Muqimiyijodiningdastlabkiyillariqismanshaklbozlikun-surlariko'zgatashlansa-da,yillaro'tibuningshoirlikmahoratirivojlanadi,o'tkirhajvlari,badiiyyuksakg'azallarielgamash-hurbo'ladi.
MuqimiyQo'qondaFurqat,Zavqiy,Nisbat,Muhay-yir,G'aribiy,Nasimiy,Mavlaviykabishoirlardantashkiltopganadabiyguruhgaboshchilikqiladi.
1885-yilotasivafotidanso'ngoilaniboqishMuqimiyningzimmasigatushadi.
Moddiyahvoliavvalgidan-damushkul-lashadi.
Qiyinchiliklargachoraizlab1887-yiliToshkentgabo-radi.
Busafardavomidashoirqarindosh-urug'larinitopadi,do'stlarorttiradi.
MuqimiyToshkentdanso'ngFarg'onavodiysiningqatorshaharvaqishloqlarinihamkezadihamdasafartaassurotlarinishe'rqilibyozadi.
MazkurasarlarSayohatnomanomibilanshuhrattopdi.
Moddiyqiyinchilik,muhtojlik,ruhiyazoblarshoirsog'lig'igasalbiyta'sirko'rsatadi.
1898–1899-yillardasalomatligiyomon-lashadi,oylabto'shakkamixlanibqoladi.
Muqimiy1903-yiliijodiningayniavjpallasida53yoshidaog'irxastalikdanvafotetadi.
Muqimiydanboyabadiymerosqolgan.
Shoir,asosan,nazm-da–she'riyatyo'nalishidaijodetgan.
Uningasarlario'ziningmavzusivabadiiy-g'oyaviyxususiyatlarijihatidanrang-barangdir.
Muqimiydanbizgachayetibkelganmerosningumumiyhajmitaxminan10mingmisradaniborat.
Bolalar,buhazilakammerosemas.
Shuraqamlarhamshoir-ningbarakaliijodqilganiniko'rsatadi.
Ularlirikasarlar(g'azal,muxammas,murabba,masnaviy,ruboiy,tuyuq,fard),hajviyot(satira,yumor),Sayohatnomalar,maktublardantashkiltopgan.
101!
Siz5-sinfdahassosshoirningSayohatnomalari–yo'lxoti-ralarinibatafsilo'rganganedingiz.
BuyilesaMuqimiynielgamashhurqilgan,unio'tkirhajvgo'ysifatidatanitganTanob-chilarsatirikshe'riyhikoyasibilanyaqindantanishamiz.
Tanobchilarsatirikhikoyasiamaldorlarzulmigayo'liqqandehqonarz-dodibilanboshlanadi:Bo'lditaajjubqiziqhangomalar,Arzetayinemdiyozibnomalar.
O'nikioydakeladurbirtanob,O'zgalararohat-umengaazob.
Asardakambag'alchorakordehqonmehnatidano'zmanfaatlariuchunfoydalangan,ularnialdabkattazararyetkazganSultonAlivaHakimjonkabihiylakormahalliyamaldorlarqiyofasishoirtomo-nidano'tkir,ta'sirchanmisralardafoshetiladi.
SizquyidatanishadiganTanobchilarsatirikhikoyasianashularhaqida.
TANOBCHILARBo'lditaajjubqiziqhangomalar,Arzetayinemdiyozibnomalar.
Adl1qulog'i-laeshitholimi,Zulmqilur,baski,mengazolimi.
O'nikioydakeladurbirtanob2,O'zgalararohat-umengaazob.
SultonAliXo'ja,Hakimjonikav,Birixotun,birisibo'ldikuyav.
1Adl–adolat.
2Tanob–arqon,o'lchovbirligi.
102Ikkalasibo'ldichunonittifoq,Go'yoxayolaylaki,qilmaynifoq1.
Oshyesalaro'rtadasarsonilik,Xo'ja–chirog'yog'i,Hakimjon–pilik.
Bir-birisigasolishurlaro'run,Erta-yukecho'pushubog'iz-burun.
Sallalariboshlaridaoqsavat,Ko'rpachatagdahamavaqtuchqavat.
Birlarimo'ltoninamo,hiylagar,Birlaridurkundapix-u2gavdaxar3.
Og'izlarimaqtanibo'nbeshqarish,Maydasuxan4,ezmachuruk,zanchalish5.
Qaysikiqishloqqatusharotidin,Elniyig'ib,voqifetarzotidin.
Derki:Ko'zungahalikaljo'jaman,Maxdumia'zam6liko'zimxo'jaman.
BizgabobohazratiShohlig'mazor7,Muxlisimizmardumiahlidiyor.
HamyanaErhubbi8bo'lodurtag'o,AmmamizningerlaridurNurato9.
1Nifoq–nizo,ikkiyuzlamachilik.
2Kundapix–to'nkadayqo'pol.
3Gavdaxar–eshakgavdali.
4Suxan–so'z.
5Zanchalish–qilig'iyokixatti-harakatibilanxotinlargao'xshagan(erkakkishihaqida).
6Maxdumia'zam–mashhuravliyoAbdulqodirG'iloniyningunvoni.
7Shohlig'mazor–ShohiZindamaqbarasidagiazizlarko'zdatutilmoqda.
8Erhubbi–islomgachabo'lgandavrdagiavliyo.
9Nurato–hozirgiNurotadao'tganavliyo.
103BibiUbayda1bo'ladurxolamiz,Gohkelurerdikichikbolamiz.
Xizr2otamlargabirodarerur,Chimlig'azizlar3mengadodar4erur.
Garchikimenolim-ushayxizamon,Qirqingizaemdiberaybirqozon.
Mankitanobingg'achiqibmankelib,Xizmatimiyaxshiqilinglarbilib.
O'tqo'yubonkuyduradurg'ono'zim,Hokiming-uo'lduradurg'ono'zim.
Xohtanobingniduchandonqilay,Xohkarambirlaboshingnisilay.
Xo'jaso'zinimungabermayqaror,Mardumisahroyi5bo'lurbeqaror.
DerkiHakimjoni:Ayooqsoqol,Biznitopibsanmagaramkimo'sol6Hoziretibto'rtnafarmardikor,To'g'riqiloldimg'aqilibonqator.
Arqonimiyeringasudrabchiqay,Bachchataloqqishloqilarniuray.
Birburayinmo'ylabimnichiqib,Torttanobinijazosisiqib!
1BibiUbayda–avliyoayollardan.
2Xizr–Qur'ondanomitilgaolinganpayg'ambar.
3Chimlig'azizlar–Turkistontomonlardao'tganavliyolar.
4Dodar–ini,uka.
5Mardumisahroyi–qishloqodami.
6Biznitopibsanmagaramkimo'sol–Biznijudabechoraodamlardandebo'yladingmi104Yaxshilig'ingnifuqarobilmagay,Holibularko'zgabiziilmagay.
Ikkitanobiniqilayo'ntanob,Yurtingizikuydurubaylayxarob.
Xoho'ling,xohqoling,bachchag'ar,Debki,uzangigaayog'intirar.
Bir-birigaqishloqeliboqishib,Gohuyon,gohbuyonchopishib.
Jambo'lishib,aylayubonmaslahat:Do'g'mag'a,–der,–birnimaberibjo'nat1.
Aqchaqo'lidaiki-uchmo'ysafid,Derki:Bunazringiz-u,bizlarmurid.
Zulmbilanellig-uyuzniolur,Boztanobiniduchandonsolur.
Tag'ibularyaxshi-yu,bizlaryomon,Eltamizidin2hazaret,alamon3.
.
.
So'zni,Muqimiy,keraketmaktamom,Mazzasiqolmasuzuno'lsakalom.
1.
MuqimiyhayotivaijodihaqidanimalarbilasizGapiribbering.
2.
MuqimiyadabiymerosiqaysijanrlardaniboratUlarninghajmiqanchamisranitashkiletadi3.
Muqimiyijodinitadqiqetganolimlardankimlarnibilasiz1Do'g'mag'a,–der,–birnimaberibjo'natmisrasiningmazmuni:Amaldorlargabirornarsaberibjo'natishlozim.
2Tamiz–toza,ulug',asl.
3Alamon–xonavayron,xarob.
Misraningumumiyma'nosi:Elningtozazotlaridanehtiyotlozim,eyxonavayronbo'lganlar.
Savolvatopshiriqlar1054.
Sizningcha,Tanobchilarasariniyaratishgashoirninimalarmajburqilgan5.
Shoiro'zasaridatanobchilarqiyofasinifoshetishuchunxalqo-naiboralardanfoydalanganjoylarniizohlashgaharakatqiling.
6.
Tanobchiamaldorlaro'znasl-nasablaribilanmaqtanishlarizamiridaqandaymaqsadyotganinitushuntiring.
7.
Ushbusatrlarnisharhlang:Zulmbilanellig-uyuzniolur,Boztanobiniduchandonsolur.
Tag'ibularyaxshi-yu,bizlaryomon,Eltamizidinhazaret,alamon.
8.
Tanobchilarsatirikshe'riyhikoyasidanolgantaassurotla-ringizniyozmabayonqiling.
Nazariyma'lumotHAJVIYASARHAQIDATUSHUNCHAHajviyasartanqidiyvakulgiuyg'otadiganbadiiyasarhisoblanib,mazmunivashakligako'rasatirikvayumoristikruhdabo'ladi.
Hajviyasarlardajamiyathayotidagikam-chiliklar,ayrimshaxslarfe'l-atvoridagi,xatti-harakatidagiqusurlartanqidqilinadi,ya'nikulgiliqilibtasvirlanadi.
Hajviyasarlarturliusullardayozilishimumkin.
Masalan,Mu-qimiyningMaskovchiboyta'rifida,Saylov,DodhohimvasizyuqoridatanishganTanobchilarasarlarishe'riyhikoyatarzidayozilganbo'lsa,HamzaningMaysaraningishi,Tuhmatchilarjazosi,AbdullaQahhorningOg'riqtishlar,GogolningRevizorasarlaripyesashaklida,Che-xovningYovuzniyatlikishi,Chiqdi,Qiyshiqoyna,Ab-dullaQahhorningAdabiyotmuallimihajviyasarlarihikoyajanridayaratilgan.
Shuningdek,IlfvaPetrovlarningO'nikkistul,Oltinbuzoqcha,Ne'matAminovningYelvizakkabi106!
hajviyyo'nalishdabitilganromanlarihammavjudki,yoshingizulg'aygachSizularnialbattatopibo'qiysizdebishonamiz.
Hajviyasarlarjamiyatvakishilardagisalbiyjihatlarnitanqidqilishvafoshetishdarajasigaqarabsatirikvayumoristikruh-dabo'ladi.
MuqimiyqalamigamansubTanobchilarshe'riyhikoyasisatirikasardir.
Chunkiundatanobchilarningaslqiyofasiayovsizfoshqilingan.
Hajviyasarlardajamiyatdagiillatlarni,yomonxulqlikimsalarningkirdikorlariniyaqqolfoshetishuchunvoqealarbo'rttiribko'rsatiladi,mubolag'a,fantaziya,sifatlash,o'xshatish,qarshilantirishkabibadiiytasvirvositalaridankengfoydalaniladi.
Masalan,Tanobchilarsatirasidagitasvirvositalarigae'tiborberaylik:Sallalariboshlaridaoqsavat,Ko'rpachatagdahamavaqtuchqavat.
Birlarimo'ltoninamo,hiylagar,Birlaridurkundapix-ugavdaxar.
(Sifatlashlar)SultonAlixo'ja,Hakimjonikav,Birixotun,birisibo'ldikuyav.
Oshyesalaro'rtadasarsonilik,Xo'ja–chiroqyog'i,Hakimjon–pilik.
(O'xshatish)Og'izlarimaqtanibo'nbeshqarish,Maydasuxan,ezmachuruk,zanchalish.
(Mubolag'a)107O'zgalargarohat-u,mengaazob.
(Qarshilantirish)Bundaytasvirvositalariniboshqahajviyasarlardahamko'p-labkuzatishmumkin.
Jahonadabiyotida,jumladan,o'zbekadabiyotidahamhajviyasaryozmavaog'zakiadabiyotningmustaqilyo'nalishisifatidataraqqiyetibkelyapti.
MumtozadabiyotimizningGulxaniy,Maxmur,Muqimiy,Zavqiy,bugungiadabiyotimizningSaidAhmad,Ne'matAminov,AnvarObidjonkabihajvchiadibvashoirlariijodibuningyorqinmisolidir.
108O'zbekmilliynasriningzabardastvakillaridanbiriyozuvchiAbdullaQahhor1907-yilning17-sentabridaQo'qonshahridanunchauzoqbo'lmaganAshtqishlog'idadunyogakelgan.
UningotasiustaAbduqahhortemirchilikbilanshug'ullanardi.
Ustaningoilasidagarchijudako'pfarzandtug'ilganbo'lsa-da,ularorasidanfaqatAbdullajonginayashabqolib,boshqalarigo'-daklikchog'laridayoqturlisabablargako'ravafotetishadi.
Abdullajontug'ilgandavrinitasavvurqilarekansiz,avvalgidarslardao'tilganG'afurG'ulommavzusi,o'shaijodkor,ayniq-sa,uningShumbolasitaqdiridarrovyodingizgatushganbo'lsa,ajabemas.
To'g'risezdingiz–AbdullaQahhorningbolalikyillarihamboshqatengdoshyozuvchi-shoirlarnikisingarijudaog'irkechgandi.
Yanabiro'zbekshoiriHamidOlimjono'shayillarnieslab:Menbirqorakundatug'ildim,Tug'ildim-u,shuonbo'g'ildim,–deyishibejizemasedi.
Zero,o'shayillardagiTurkistono'lkasinihoyatdaog'irijtimoiy-iqtisodiy,siyosiy-ma'naviytanglikniboshdankechirardi.
AbdullaQahhorendiginayettiyoshgakirganidaboshlanganBirinchijahonurushiesabuahvolniyanadaog'irlashtirgandi.
AbdullaQAHHOR(1907–1968)109!
UstaAbduqahhortirikchilikuchunpultopishilinjidaQo'qonatrofidagiqishloqlargaustaxonasiniko'chiribborar,oilahamuningortidansarson-sargardonsudralibyurardi.
Birqishloqdayarimyilturilsa,boshqabiridaikkioygayetar-yetmastemirchiustaqiladiganishlargaehtiyojqolmasdi.
Yanako'ch-ko'ronniko'taribyo'lgachiqilar,qayergaborilsa,birovlarninguyiyokitashlandiqhovlisidasig'indibo'libyashashgato'g'rikelardi.
BularningbariAbdullajonning–bo'lg'usiyozuv-chiningruhiyatiga,dunyoqarashivaxarakterigata'sirqilmasligimumkinemasedi,albatta.
AgarAbdullaQahhorningSarobromani(uning1937-yildagi1-nash-ridano'rinolgantemirchiningo'g'liSarimsoqtarixi),O'tmishdanertaklar(yozuvchibolaligito'g'risidabatafsilhikoyaqilinganavtobiografikasar)qissasi,o'tmishhodisalariyoritilgano'nlabhikoyalariganazarsolsak,buta'sirningqanchalarkuchlibo'lganiniko'-ramiz.
Mazkurasarlaridayozuvchio'shakunlarniquyuqbo'yoq-larda–xalqtaqdiridagiengog'irkunlarsifatidatasvirlaydi.
Abdullajonningsavodio'shaqishloqlardagieskimaktablardachiqqanbo'lsa-da,ota-onasiQo'qongako'chibkelib,muqimo'rnashgandankeyinginauchinakammaktabta'liminioladi.
Avvaligashahardagisobiqxotin-qizlargimnaziyasio'rnidatash-kilqilinganinternatda,keyinesa(1922–1924-yillari)o'qituv-chilartayyorlanadigantexnikumdao'qiydi.
Uyillarisavodli,qo'lidaqalamiboryoshlargatalabniho-yatdakattaedi.
ShutufaylihamAbdullaQahhorTurkistono'lkasiningmarkazi–ToshkentgakeladivaQizilO'zbekiston(hozirgiO'zbekistonovozi)gazetasigaadabiyxodimbo'libishgajoylashadi.
1926–1930-yillaroralig'idaO'rtaOsiyodavlatuniversiteti(hozirgiO'zbekistonMilliyuniversiteti)ningpeda-gogikafakultetidao'qiydi.
O'qibyurgankezlariMushtum110!
jurnalida,ko'plabgazetalardauningo'nlabfelyetonlari,hikoyavahajviyalariketma-ketchopetiladi.
Yozuvchibuasarlaros-tigaNorinshilpiq,Sarimsoqsingaritaxalluslarqo'yardi.
Yoshyozuvchitezoradayirikjanrlargahamdadilqo'luradi.
AgarQishloqhukmostidanomlidastlabkiqissasi1932-yildachopetilganbo'lsa,1934-yildauSarobdebatalganyirikromaniniyozibtugatadi.
1935–1939-yillaroralig'idaadibninguchtaHikoyalarto'plami,1937-yilningoxiridaesaSarobromanio'quvchilargakitobshaklidataqdimetiladi.
1939–1945-yillardabo'libo'tganIkkinchijahonurushiAb-dullaQahhorijodidahamo'ziziniqoldirmayqo'ymadi.
O'shayillariadibfashistgazandalarinila'natlaganqatorfelyetonlar,urushdamardliknamunalariniko'rsatayotgano'zbekjangchila-rinimadhetganmaqolalar,urushortidazahmatlimehnatqila-yotganqariyalarvaayollarto'g'risidagio'nlabhikoyalarinibitdi.
Urushdankeyin–1949-yildaAbdullaQahhorqishloqxo'ja-liginijamoalashtirish(kolxozlashtirish)mavzusiyoritilganQo'shchinornomliromaniniyozib,e'lonqiladi.
Biroqmat-buotda,Yozuvchilaruyushmasidavaboshqajoylardabildirilgannoo'rintanqidiygaplartufaylibuasarjiddiyqaytaishlanadivaQo'shchinorchiroqlarinomibilan1951-yildaboshqatdanchopetiladi.
AbdullaQahhormilliyteatrsan'atimizrivojigahamkattahis-saqo'shganijodkorsanaladi.
UningShohiso'zana(1951-yil),Og'riqtishlar(1954-yil),Tobutdantovush(1962-yil),Aya-jonlarim(1967-yil)singarikomediyalario'zdavritomoshabin-lariningsevimliasarlarigaaylanganedi.
Xuddishuningdek,adibningSinchalak,O'tmish-danertaklar,Muhabbat,Zilzila(tugallanmagan)qissalarizamonaviyqissachilikrivojigasezilarlita'sirko'rsatdi.
111AbdullaQahhorningqatorhikoyalari,hajviyasarlari,Sin-chalakqissasi,Qo'shchinorchiroqlariromaniasosidatele-spektakllar,videovabadiiyfilmlarsuratgaolingan.
AbdullaQahhor1968-yilning25-maykunivafotetdivaToshkentdagiChig'atoyqabristonigadafnqilindi.
PoytaxtimizdaadibyashabijodetganmaskanbugungikundaAbdullaQahhoruy-muzeyigaaylantirilgan.
O'zbekadabiyotivamadaniyatirivojigaqo'shganulkanhis-sasiuchunAbdullaQahhorO'zbekistonxalqyozuvchisiun-voniga,mustaqillikdavridaesaBuyukxizmatlariuchunordenigamunosibtopilgan.
BEMOR(hikoya)Osmonyiroq,yerqattiq.
(Maqol)Sotiboldiningxotiniog'ribqoldi.
Sotiboldikasalnio'qitdi–bo'lmadi,tabibgako'rsatdi.
Tabibqonoldi.
Betobningko'zitinib,boshiaylanadiganbo'libqoldi.
Baxshio'qidi.
Allaqandaybirxotinkelibtolningxipchinibilansavaladi,tovuqso'yibqonladi.
.
.
Bularninghammasi,albatta,pulbilanbo'ladi.
Bundayvaqtlardayo'g'oncho'ziladi,ingichkauziladi.
Shahardabittadoktorxonabor.
Budoktorxonato'g'risidaSotiboldiningbilganishu:salqin,tinchparkdadaraxtlarichigako'milganbalandvachiroyliimorat;shishaqabzalikulrangeshigidaqo'ng'iroqtugmasibor.
Chigitpo'choqvakunjarabilansavdoqiladiganxo'jayiniAbdug'aniboyombordaqulabketganqoplarostidaqolibo'ladiganbo'lganidabudoktorxo-nagabormaySimgaketganedi.
DoktorxonadegandaSoti-boldiningko'zoldigaizvoshvaoqpodshoningsuratisolingan25so'mlikpulkelaredi.
Bemorog'irlashdi.
Sotiboldixo'jayininingoldigaarzgabor-di,ammobuborishdanmuddaosinimaekaninianiqbilmasedi.
112Abdug'aniboyuningso'zinieshitibko'pafsuslandi,qo'lidankelsahoziruningxotininioyoqqabostiribberishgatayyorekaninibildirdi,keyinso'radi:–DevonaiBahouddingahechnarsako'tardingmiG'avsu-la'zamga-chiSotiboldiketdi.
Bemorningoldidanjilmaslikvashubilanbirgatirikchilikuchunxonakibirkasbqilishgamajburbo'ldi–harxilsavatchalarto'qishnio'rgandi.
Uertadankechgachaoftobshuvoqdagavronlarichidako'milibsavatto'qirdi.
To'rtyasharqizchasiqo'ligaro'molchaolib,onasiningyuzinikaraxt,xirapashshalardanqo'riydi;ba'zanqo'lidaro'molcha,mukkatushibuxlabqoladi.
Hammayoqjim.
Faqatpashshag'ing'il-laydi,bemorinqillaydi;harzamonyaqin-yiroqdangadoytovu-shieshitiladi:Heydo'st,shaydullo,banomiollo,sadaqaraddibalo,baqavlirasulixudo.
.
.
Birkechasibemorjudaazobtortdi.
UharingragandaSo-tiboldichakkasigaburovsolingankishidaytalvasagatusharedi.
Qo'shnisi–birkampirnichaqirdi.
Kampirbemorningto'zigansochlarinituzatdi,uyoq-buyog'inisiladi,so'ngra.
.
.
o'tiribyig'ladi.
–Begunohgo'dakningsahardaqilganduosiijobatbo'ladi,uyg'otingqizingizni!
–dedi.
Bolaanchagachauyqug'ashligibilanyig'ladi,keyinotasi-ningg'azabidan,onasiningahvolidanqo'rqibkampiro'rgatga-nichaduoqildi:–Xudoyo,ayamdidaydigadavobeygin.
.
.
Bemorkundankunbattar,oxirio'salbo'ldi.
Ko'ngilgaar-monbo'lmasindebchilyosinhamqildirishgato'g'rikeldi.
Sotiboldito'qigansavatchalariniulgurjioladiganbaqqoldanyigirmatangaqarzko'tardi.
Chilyosindanbemortetikchiq-qandaybo'ldi;shukechasihattoko'ziniochibqizchasiniyonigatortdivapichirladi:–Xudoqizimningsaharlariqilganduosinidargohigaqabulqildi.
Dadasi,endituzukman,qizimnisaharlariuyg'otmang.
113Yanako'ziniyumdi,shuyumganchaqaytibochmadi–sa-hargaboribuzildi.
Sotiboldiqizchasinio'likyonidanolibbosh-qayoqqayotqizayotganda,qizchauyg'ondivako'ziniochmas-danodatdagichaduoqildi:–Xudoyo,ayamdidaydigadavobeygin.
.
.
(1936-yil)BEMORHIKOYASIHAQIDAMana,anchaginahazinhikoyanihamo'qidik.
Harqalay,ha-yotdanertako'zyumganonaga,uningeriSotiboldiga,murg'akqizigayuragingizachiganbo'lsakerakShuachinishbarobaridao'nlabsavollarSizgatinchlikbermayotgandirham:Negashundaybo'ldiSotiboldiningxotinio'zinimakasalbilanog'riganediNahotki,bukasalningdavosibo'lmasaNegaSotiboldixotininiko'rsatganishifokorgaolibbormadiBuqanaqatabibki,ayolningqandaykasalbilanog'riganinianiqbilmayturibundanqonoladiBaxshikelib,kasalxotinningustidanimalarnio'qidiNegao'qidiAxirkasalxotinnikelib-kelibtolningxipchinibilansavala-shadimiTovuqso'yibqoninioqizishbilanayolgatekkandardningo'rtasidanimaaloqaborSotiboldiningxo'jayiniAbdug'aniboyqanaqaodamo'ziImkoniyatibo'laturibnimagabirinsongayordambermadi.
.
Bundaysavollarniyanako'plabkeltirishmumkin.
Zamonniqarangki,kichikbirhikoyagajobo'lganbirginahayotmanzarasiustidashunchasavolpaydobo'ladi!
Xo'sh,buqandayzamonediHikoyaqahramonlarizamonningqandaykishilariedilarGapnishundanboshlasak.
Siz5-sinfadabiyotdarsidaAbdullaQodiriy,Fitrat,Hamza,G'afurG'ulom,Oybeksingariijodkorlarhayotivaijodibilantanishgandingiz.
Ularningbolalikpaytlarinaqadarog'irdavrgato'g'rikelganinibirnechamisollarorqalibilgansiz.
114!
Buo'tganXXasrningdastlabkiyillariedi.
ChorRossiyasitomonidanbosibolingano'lkamizningiqtisodiy,madaniyhayotiparokandaholgakeltirilganbudavrdaaholinihoyatdaqashshoqholdahayotkechirar,yurtimizningaksariyatboyliklarichetgatashibketilardi.
Qishloqlardagidehqonlar,shaharlardagihunarmandlarkunbo'yiqilganog'irmehnatievazigajudaozhaqolishardi.
Oilaboqish,uningkam-ko'stinibutlash,farzandlarnio'qitishmasa-lalarikishilarnio'taqiyinahvolgasolibqo'ygandi.
Iqtisodiynochorlikkishilarturmushdarajasiningtoborapasayibbori-shiga,aholio'rtasidaturlikasalliklarkengtarqalib,oddiybe-toblikortidanodamlarningbevaqthayotdanko'zyumibketishigasababbo'lgandi.
O'lkadatibbiyotmasalalarinihaletishgadeyarlie'tiborberilmas,faqatchoramaldorlari,harbiy-larivamahalliyboylarginamalakalitibbiyotxizmatidanfoyda-lanishimkoniyatigaegaedi.
BemorhikoyasidagiSotiboldi,guvohibo'lganingizdek,chigitpo'choqvakunjarabilansavdoqiladiganAbdug'ani-boyningqo'lidaxizmatqiladi.
Boyuningmehnatiuchunqanchahaqto'lashito'g'risidahikoyadagapirilmasa-da,buniSo-tiboldiningqandayturmushkechirayotganidanhambilishqiyinemas.
Axir,kasalxotininido'xtirgako'rsatishuchuntalabqili-nadigan25so'mpulniufaqattushidako'rishimumkin,xolos.
Uningorttirganboyligibirmartatabibchaqirishga,bittatovuqso'yishga,kasalnibaxshigao'qitishgayetadi-yutugaydi.
Chilyosino'qitishuchunesao'zito'qigansavatchalariniulgurjioladiganbaqqoldanyigirmatangaqarzko'tarishgamajbur.
Halibuhamhammasiemas.
Endio'lganxotininiko'mishi,uningturlima'rakalarinio'tkazishilozim.
Bularninghammasi,albatta,pulbilanbo'ladi.
Bundayvaqtlardayo'g'oncho'ziladi,ingichkauziladi.
.
.
115!
Ilojsizlik,birorjoydanyordamumidiningyo'qligiSotiboldivauningoilasigaqo'shibo'quvchinihamqiynaydi,qalbingizdaodambolasiningnaqadaruvolbo'layotganidannadomattuyg'ulariqo'zg'aladi.
Boyaaytilganidek,Sotiboldiningozginayordamigaumidqiladiganixo'jayiniAbdug'aniboyedi.
O'ziombordaqulabketganqoplarostidaqolibo'ladiganbo'lga-nidamarkaziyshaharga–Sim(hozirgiFarg'onashahri)gaboribdavolanibkelganbubag'ritoshkimsaxizmatkoriningayoliyosho'libketishimumkinliginibilaturibzarrachayordamko'rsatishgayaramaydi.
(BizSotiboldiningxotinihalinisbatanyoshekaniniuningqizchasibor-yo'g'ito'rtyoshgakirganidananglashimizmumkin!
)Aksincha,bechoraxizmatkorigauniyanahamchiqimdorqiladiganturlibid'atlarnimaslahatberadi.
Axiruniboyqilgan,xohlaganjoyigaboribdavolanishi,istaganichamaishatqilishiuchunyetarlimablag'gaegaqilganSotiboldivaungao'xshaganlarningmashaqqatlimehnatiemasmidiNahotki,birayolninghayotidanizvoshvaoqpodshoningsuratisolin-gan25so'mlikpulazizroq,qimmatliroqbo'lsa.
.
Hikoyadaiqtisodiy-madaniyqoloqlikningyanabirfojialioqibati–johillikquyuqbo'yoqlardaakset-tiriladi.
Biramallabtabibnominiolibolgankimsa,yuqoridaaytil-ganidek,ayolningnimakasalbilanog'riyotganinibilmayturibundanqonoladi.
Buningoqibatidaesabetobningko'zitinib,boshiaylanadiganbo'libqoladi.
Demak,tabibbemorgafoy-daemas,balkizararyetkazdi.
Holbuki,ubundaydavolashusulinibirginaSotiboldiningxotiniemas,o'shaatrofdagiyuz-labbechoralarustidaqo'llaydi.
Tabibdankeyinxonadongabaxshikiribkeladi.
Uxotinningyonidao'tiribbirnarsalarnio'qiydi.
Lekinbuo'qigannarsalarixotinningdardigaembo'la-dimi-yo'qmi,bubilanuningishiyo'q.
Baxshihamqayerga116!
chaqirilsa,qaysikasalgaro'parakelsa,hammasigako'r-ko'ronayodlabolgannarsalarinio'qib,chiqibketaveradi.
Uninguchunko'richakham,tomoqog'riqham,ruhiyxastaliklarhambir–farqiyo'q!
Sotiboldigatavsiyaetilgannavbatdaginajotkorningqilig'ibo'lsahammasidanoshibtushadi.
U(yanakasalningaslinimaekaninisurishtiribo'tirmay!
)betobxotinni.
.
.
tolningxipchinibilansavalaydi,tovuqso'yibqonlaydi.
.
.
Ko'ryapsizki,johillikbutunjamiyatni,kishilarong-ushuurinibutunlaybandqilibolgan,millattanasidanqonoldirganbemor(HamzaHakimzodaNiyoziyiborasi)holigatushganedi.
Hikoyaningmazmun-mohiyati,ta'sirkuchihalibubilanhamtugamaydi.
O'layotganxotiniuchunbirornajotyo'linitopaol-maganSotiboldiqo'shnikampirningmaslahatibilanendito'rtyasharqizchasiningsaharlabturibuyqusiraganholdaqiladiganduosigaumidvorbo'ladi.
Qarang,butunboshlijamiyatbor–doktorxonabor,tabibbor,baxshibor,qo'lidapulo'ynaganboylarbor,harqandaymehnatbo'lsaqilishgaroziSotiboldibor.
.
.
biroqnajotyo'q!
Bor-yo'qumid–shuto'rtyasharlikqizaloqningojizduosi.
Demak.
.
.
Demak,BEMORfaqatSotiboldiningxotiniemasekan-da!
Butunjamiyatbemor–xasta,najotgazor,tuzalishgamuhtojekan-da!
XuddishuhaqiqatniterananglaganlaritufaylihamMu-navvarqoriAbdurashidxonov,Fitrat,Cho'lpon,AbdullaAvloniysingaribizningyuzlabjadidbobolarimizel-uyurtdardiniyengillatish,unima'rifatgaoshnoetish,ilm-umadaniyatiniyuksaltirish,oxir-oqibatmamlakatniistiqlolgaolibchiqishuchunkurashdilar,shuyo'ldaqurbonbo'ldilar.
AbdullaQahhorningbor-yo'g'ibirsahifagajobo'lganhi-koyasiSizbilanbiznishunchamulohazagaoshnoetdi.
Holbuki,117Savolvatopshiriqlarbumulohazalarniyanadavomettirish,hikoyamazmun-mohi-yatigayanadachuqurroqkiribborishhammumkin.
Bubilanesayozuvchiningbadiiyolamisirlariko'zoldimizdayaqqolnamo-yonbo'ladi.
Adibningmo'jazhikoyalarbag'rigaolam-olammazmunsig'dirabilish,harbirso'z,jumlaustigachuqurfikryuklashmahoratigatanberamiz.
QuyidaberilayotgansavolvatopshiriqlarorqaliSizmanashumahoratnio'zingizuchunkashfetishgaharakatqilasizdeganumiddamiz.
1.
AbdullaQahhorhayotivaijodigaxosbo'lganasosiyjihatlarniesdasaqlabqolishgaurining.
2.
Bemorhikoyasiorqaliyozuvchiaksettirganhayothaqiqatinimalardaniboratedi3.
Sotiboldishahardagiyakka-yuyagonadoktorxonaichigakirganmi-kirmaganmiQayerdanbildingiz4.
Sotiboldiningxo'jayiniAbdug'aniboynegashukasalxonadaemas,Simdagikasalxonadadavolanganinio'ylabko'ring-chi.
5.
Sotiboldiningto'rtyasharqizchasiqo'ligaro'molchaolibonasiningyuzinikaraxt,xirapashshalardanqo'rishihikoya-ningumumiyruhigamosekaniniisbotlang.
6.
Bemoryotganxonadongaboshqatovushemas,aynangado-larningtovushieshitilishibilannimagaurg'uberilyapti7.
Bemorgaqaraganichiqqanqo'shnikampirningo'tiribyig'la-shigasababnima8.
Kasalodamgachilyosinqildirishnimaekaniniuyingizdagikattalardanyaxshilabbiliboling.
9.
Chilyosindanbemortetikchiqqandaybo'lishibilanshamningyonibtugashio'rtasidaqandayo'xshashlikko'rasiz10.
Bemorhikoyasito'g'risidauyinshosiyozibsinfdao'qibbering.
118!
SizO'zbekistonxalqyozuvchisiOdilYoqubovningayrimhikoya,qissavaromanlarinio'qigansiz,uningasarlariasosidatayyorlanganko'pqismlivideofilmlarniko'rgansiz,albatta.
Uhozirgio'zbekadabiyotiningatoqlivakillaridanbiridir.
Bo'lajakyozuvchi1926-yil20-oktabrdahozirgiJanubiyQozog'istonviloyatigaqarashliQarnoqqishlog'idatug'ilgan.
O'shayerdao'rtamaktabnitugatib,harbiyxizmatgaketgan.
UharbiyxizmatgachaqirilganidaIkkinchijahonurushitugasharafasidaedi.
ShupaytdaYaponiyadavlatibilanurushbosh-lanib,O.
Yoqubovanashuurushdaishtiroketadi.
50-yillardauharbiyxizmatdanqaytibO'rtaOsiyodavlatuniversitetiningfilologiyafakultetidao'qiydi.
So'ngraturliyillardaO'zbekistonYozuvchilaruyushmasida,Literaturnayagazetada,O'zbek-filmkinostudiyasida,nashriyotlardaishlaydi.
1982–1987-yillardaO'zbekistonadabiyotivasan'atigazetasini,1987–1991-yillardarespublikaYozuvchilaruyushmasiniboshqaradi.
KeyinO'z-bekistonAtamalarqo'mitasiraisi,so'ngraMarkaziyOsiyoxalqlarimadaniyatiassambleyasiningbirinchivitse-prezidentilavozimidafaoliyatyuritadi.
OdilYoqubovningdastlabkiyirikasari1951-yildabosilibchiqqanTengdoshlarqissasiedi.
So'ngrauningDastlabkiOdilYOQUBOV(1926–2009)119!
qadam(1953-yil),Ikkimuhabbat(1955-yil)hikoyalarto'p-lami,Tillauzuk(1961-yil)qissavahikoyalarto'plamlarichopetiladi,Chinmuhabbat(1955-yil),Aytsamtilim,aytmasamdilimkuyadi,Yurakyonmog'ikerak(1958-yil),Olmagul-laganda(1961-yil)pyesalariyaratiladi.
Birin-ketinBirfelye-tonqissasi,Muqaddas,Qanotjuftbo'ladi,Izlayman,Billurqandillarqissalarie'lonqilinadi.
OdilYoqubovo'zbekadabiyotidaromanjanrinirivojlantirishgaulkanhissaqo'shganadibdir.
UningturlidavrlardayaratilganErboshigaishtushsa.
.
.
(1966-yil),Ulug'bekxazinasi(1973-yil),Ko'hnadunyo(1982-yil),Diyonat(1977-yil),Oqqushlar,oppoqqushlar(1988-yil)romanlarikitobxonlarningmehriniqozongan.
Buromanlardayozuvchigohio'rtaasrlarvatanimiztarixi-dagibuyukallomalarAbuRayhonBeruniy,AbuAliibnSino,Ulug'beklarhayoti,ularningulug'vorishlarihaqidahikoyaqilsa,gohizamonaviymavzularniqalamgaolib,odamlaro'rta-sidagimehr-oqibat,muhabbat,adolat,burchkabiyuksaktuyg'u-larniasrashto'g'risidafikryuritadi.
Shuninguchunhambuasarlarhozirgachao'quvchilartomonidansevibo'qiladi.
Mustaqillikyillaridahamyozuvchibarakaliijodqildi.
UningAdolatmanzili(1998-yil)romani,MuzaffarTemur(1996-yil),Birkoshonasirlari(2000-yil)singaripyesala-rihamdao'nlabhikoyalaridaxalqimizo'tmishivabugungikuniningdolzarbmuammolaribadiiytadqiqetildi.
Yozuvchi1985-yildaO'zbekistonxalqyozuvchisiunvonigaegabo'lganbo'lsa,1994-yildaDo'stlik,1998-yildaesaEl-yurthurmatiordenlaribilanmukofotlangan.
OdilYoqubov2009-yildavafotetgan.
Bizquyidaadibningistiqloldavridayaratilganta'sirlihi-koyalariningbiribilantanishamiz.
120MUZQAYMOQ(hikoya)O'shaoilamizboshigaog'irkulfattushgankunimen,o'nyasharbola,nimadandirko'nglimg'ash,uyimizro'parasidagipaxsadevorgachiqibo'zimchago'yootgaminibo'tirardim.
UmahaldabizTurkistonshahriningengso'limjoylaridanbiri–Lagerko'chasidaikkixonadaniborat,oldiayvon,o'shazamonimkoniyatigako'ratuzukkinauydaistiqomatqilardik.
Buuyningkattaginahovlisihamboredi.
Ikkiqavatliulkandarvozaorqalikiradiganbuhovlidabizdantashqariyanabirnechtaxonadonyashardi.
Darvozaningustidaquruqpichansaqla-nadiganboloxonabo'lar,biz,bolalaroqshompaytlaribekinma-choqo'ynagandaboloxonagachiqibpichantagidajonsaq-lardik.
Oilamizboshigamusibattushgano'shamash'umkundanbirnechaoymuqaddamdadamuyimizdagideyarlibarchakitob-larniuch-to'rtqopgasolibbedatagigayashirgan-u,boloxonaeshigigaotningkallasidekqulfosibqo'ygandilar.
Endilikdaboloxonagahechkimkirolmas,faqatmengoho-gohotuynukdantushibqoplardagikitoblarni,ayniqsasersurat,qalinkitoblarnituynukshu'lasigasolibtomoshaqilibo'tirishniyoqtirardim.
Busuratlarhamjudag'alati,ularningaksaricharmpaltokiyib,bellarigaqilichvato'pponchataqibolganharbiy,ba'zi-lariesaoto'ynatgan,qizilalvonko'taribdushmansariotsuribketayotganmard-umaydonlarbo'lsaham,negadirbarchasiningko'zlario'yibolinganyokiyuzlarigako'ksiyohtortilganedi.
NegashundayMenbusir-asrorningtagigayetolmayqiyna-lardim,dadamlardanso'rashgaesayuragimdovbermas,sababi,dadamlarqahriqattiqodamedi,bukitoblarnisengakimko'r-satdidebdashnomberishlarimumkinedi.
O'shaqorakunhamnimadandirko'nglimnotinch,kitobtitishesimgatushibtomgachiqdim.
Ammotanishtuynukka121yaqinlashganimdako'chaningboshidaqo'shotqo'shilganchi-roylifoytungako'zimtushdi.
Salo'tmayfoytundarvozamizro'parasigakelibto'xtadi.
Undano'shapaytlardabarchakattalaruchunrasmbo'lganyashilranggalifeshimvagimnastyorkakiygano'rtayasharikkikishibilanqizilko'ylakli,ko'zlariqiy-g'ochbirayoltushdi.
Erkaklardanbiritomdameniko'ribqolib:–EgamberdiJaqipovninguyishulma–debso'radi.
–Shu,–dedimmen.
Shupaythovlidanchiqqanoyim-larning:–Kelinglar,mehmonlar,xushkelibsizlar,–deganovozieshi-tildi.
Menboloxonaustunidansirpanibyergasakrabtushdim.
Mehmonlarichkarigakirishgan,oyimlarallaqandayhayajondaedilar.
–Dadangningmahkamasigachop!
–dedilaroyimlarnegadirshivirlab.
–Ayt:SAKUdabirgao'qishganog'aynilaringizkelishdi,de!
Kutibo'tirishibdi,tezroqkelarekansiz,de!
Ha,aytmoqchi,biryo'lamaktabgaborib,opangbilanpochchanggahamayt–tezroqkelishsin.
Dasturxon-pasturxongaqarashibyuborishsin!
Mennegadir,aftidan,mehmonso'zidanko'nglimyorishib,ikkioyog'imniqo'limgaolibchopaketdim.
Garchipochchambilankattaopamlaro'qituvchilikqiladiganmaktabdadamlarishlaydiganmahkamadanxiylanaridabo'lsa-da,avvalo'shatomongao'tiboyimlarninggapiniopamlargaaytdim,so'ng,hamonikkioyog'imqo'limda,yalangoyoq,yalangbosh,ko'chachangitibdadamlarningmahkamasigaqarabchopdim.
Dadamlarningmahkamasibadavlatsavdogarqurganvaendi-likdapartiyaqo'mitasijoylashganko'rkambinoningshundoqbiqinidaedi.
Menborganimdadadamlarhamidoradanchiqqanekanlar.
Meniuzoqdanko'ribdarvozaoldidato'xtadilar.
Dadamlarto'ladankelgan,novcha,qirraburun,o'shadavrdarasmbo'lganto'mtoqmo'ylovli,xushqad,salobatlikishiedilar.
Egnidagilibosihozirxotiramdayo'q,agaryanglishmasam,o'shamahaldadohiyStalingataqlidankiyiladiganko'krak122cho'ntakliyashilkostyumvagalifeshimkiygan,oyoqlaridahamo'shazamonlardarasmbo'lgang'arch-g'urchxrometik.
Rahmatlikdadamlaruyqusizlikdanmi,boshqami–ko'zlariqizargan,allaqandayhorg'inko'rindilarmenga.
Ukishihansi-ray-hansirayaytgangaplarimnieshitdilar-u,chehralarisalyori-shib:–Yur,bolam!
–dedilarboshimnisilab.
–Sengabittamuz-qaymoqoberay!
Boyaaytganimdek,dadamlardiydasiqattiqroq,o'ktam,kam-gapodamedilar.
O'shakungachamenukishiningbirormartaboshimnisilaganlarinibilmasdim.
Aksincha,hanuzesimdanchiqmaydi:dadamlarurkaltak,surkaltaktagidanchiqolmay,ishdanhaydala-haydalaoxirpirovardidaqishloqqaqaytibuydako'kraginizaxgaberibyotganpaytlar.
Birkunoyimlarqo'limgapulvaikki-uchlitrligrafin(dadamlarkattalavozimlardaish-laganmahaldaorttirgannodirmatoh)tutqazib:–Do'kongakiribqimizolibchiq,dadangaytdilar!
–dedilar.
Do'kongakirsam,qimiztugaganekan.
Menparvoyifalakqo'limdagigrafinnio'ynatibuygaqaytdim.
Yo'limyog'ochvatemirqoziqlarqoqilganmolbozoridano'tardi.
To'satdannima-dirshaqetdi.
Qarasam,qo'limdagigrafintemirqoziqlardanbirigategib,tangadayjoyio'pirilibtushibdi.
Yuragimorqamgatortibketdi.
Uygaqaytishgajur'atqilolmayanchagachabog'i-mizpoyidagisoybo'yidaaylanibyurdim.
Nihoyat,yuragimnihovuchlabuygakiribbordim.
Oyimlarmeniko'rib:–Qayoqlardadaydibyuribsan,bevoshDadangsho'rlikkutaveribdiqqinafasbo'pketdilar-ku!
—debkoyidilar,so'nggrafindagiteshikkako'zlaritushibqo'limdanushlaganchaich-karigasudradilar.
Dadamlarulkan,chorxariuyimizningto'ridakitobvaraqlabyonboshlabyotardilar.
–Do'kondaqimizyo'qekan,buhamyetmagandek,o'g'-lingizgrafinnisindiribqo'yibdi.
.
.
–Oyimlarshundaydebgra-finnidadamlarningoldidagixontaxtagaqo'ydilar.
123Keyinchalikoyimlarbuishlaridanpushaymonbo'libko'pgapirganlar.
Negashundayqilganimnio'zimhambilmayman,bolam,dadanglarningnochorahvolihammamizniezibqo'yganedi,–deguvchiedilarrahmatlik.
Dadamlarshitobbilanqadlarinirostladilar-uxontaxtadagigrafinniolibmengaqarabotdilar.
Zarbbilanotilgangrafinshundoqqulog'imtagidano'tib(chamasi,jonholatdaboshimniolibqochganbo'lsamkerak!
)devorgategibchil-chilsindi.
Menturaqochdim,qocharkanmanoyimlarning:Qimizhamo'lsin!
Qimizdebbolamnio'ldirmoqchimisiz,adasi–deganachchiqfaryodinieshitdim.
Oyimlarningaytishicha,keyinchalikdadamlarhambuqilmi-shidanpushaymonbo'lganlar.
Kimbilsin,ehtimol,boshigaog'irmusibattushishinisezibyurganiuchundir,ehtimol,birmahaldilimgaozorberganiesigatushibuniko'nglimdanchiqarmoqchibo'lgandir,harqalay,umrimdabirinchiborboshimnisilabmuz-qaymoqoberishgaahdqildilar.
Ko'chaningnarigiyuzidashaharbog'ibo'lar,bog'oldidagimaydonchadaharxilsuv,mevasharbatlari,muzqaymoqsotila-diganmitti-mittido'konchalarbo'lardi.
Borsak,do'konlaryopilganekan.
Dadamlarastoydilranjidilar.
–Umrimdabirmartasengamuzqaymoqolibbermoqchibo'l-gandim,buhamnasibqilmadi-yov,bolam!
–dedilarukishiallaqandaychuquro'kinchbilan.
Uygaborganimizdachiroqlaryongan,hovlidagio'choqqaqozonosilgan,bizdanavvalyetibkelgankattaopamlarbilanoyimlaro'choqatrofidakuymalanibyurishar,pochchamlarko'rinmasedilar.
Dadamlarichkarigakiribketdilar-udarholqaytibchiqdilar.
Chehralariochilgan,kayflarichog'edi.
–SAKUdabirgao'qiganeskiqadrdonlarimkelishipti.
Qalay,tuzukroqgo'sht-po'shtlaringbormi,Gulshan–dedilardadam-laroyimlargaqarab.
–Borbisotingnidasturxongato'kasanbugun.
.
.
124Hovlimizda,shundoqo'choqyonidabirtupgujumo'sar,gujumtagidachuqurquduqbo'lar,issiqyozvailiqkuzkunlarigo'shtnishuquduqdaasrardik.
Oyimlarmengaquduqdango'shtolibberdedilar.
Menquduqchang'irog'iningdastasiniaylantiribgo'shtosilganchangaknitortaboshladim-u,to'satdanko'chadankiribkelganikkiharbiy-gako'zimtushib,negadiryuragimorqamgatortibketdi.
Ularo'choqatrofidakuymalanibyurganoyimlarbilanopamlargabirqarabqo'ydilar-da,etiklaribilanyernitap-tapbosibayvongachiqishdi.
Ayvondanuygakirishdi.
Harbiylarniko'rishlaribila-noqturganjoylaridatoshqotibqolganoyimlarbilanopamlarbirdandodsolishibuygaqarabyugurishdi.
Quduqchang'iro-g'inibeixtiyorqo'yibyuboribmenhamketlaridanchopdim.
Meno'shapaytlarmamlakatimizdavahattoshahrimizdanimabo'layotganidanbexabaredim,albatta.
Shuboisoyimlarbilanopamlarningharbiylarniko'rishlaribilanoqfaryodchekib,ichkarigaotilishlarisababinianglamadim.
Ammoularmudhishmaqsadbilankelishganiniaqlbilanbo'lmasa-da,yurakbilanhisetgandim.
Keyinbilsam,o'shadavrdahammajoydabo'lgani-dek,Turkistondahamharkuni,hardaqiqadako'plabodamlarhibsgaolinganekan.
Oyimlarvaopamlarbundanboxabarbo'lganlariuchunhamharbiylarniko'ribdodsolishganekan.
Eshikdankirishimbilanharbiylardanbiri–novchadankelgan,mallasochlarininguchlariqoshlariganafisegilibtushganxush-surato'riskapitanpolnig'arch-g'urchbosibeshikkakeldi-da,uningilmog'inisolib:–Tintuvtugagunchaendihechkimuygakirmaydiyam,chiq-maydiyam!
–dediyurakkag'ulg'ulasoluvchibirqat'iyatbilan.
Uydaqiy-chuvboshlangan,kattaopamlaro'rtaeshikdahay-kaldayqotibqolgandadamlarningbo'ynigaosilibyig'lamoqda,oyimlarhamdadamlarningyelkasigasuyanibunsiztitramoqda,kichikopamlarbilanukalarimburchakkatiqilishibxuddikalxat-lardanqo'rqqanjo'jalardayko'zlariola-kula,bir-biriningpinjigakiribolishgandi.
125Ikkitavaqalio'rtaeshikochiq,ichkarixonaningto'ridaSAKUdadadamlarbilanbirgao'qiganmehmonlar,ranglaridarangyo'q,tippa-tikserrayibturishardi.
Ikkinchiharbiyesaich-kariuydagikattaqizilshkafgaterilgankitobvaalbomlarnibitta-bittako'zdano'tkazmoqdaedi.
Xushsurat,mallasochkapitanesatashqixonadagiqutilar,sandiqvasandiqchalar,shkaflarningtortmalariniochibulardagibuyumlarnititkilar,latta-puttalarorasidanallanimalarniqidiraredi.
Navbatdagishkafgakelgandaharbiyqanchaurinmasinuningpastkitortmalariniocholmadi.
Uydabirortasandiqyoshkafyo'qediki,menuniocholmasam.
Kapitanningqiynalayotganiniko'ribmenqo'limgamixoldim-upildirabboribshkafningtort-masinisharttaochibberdim.
Kapitanchehrasiyorishibkuldi-da:–Malades!
–dediboshimnisilab,–kelgusidaPavlikMo-rozovchiqadisendan!
Kapitanningbukutilmaganmaqtovidanyuragimjizetdi.
Keyinchalik,kattabo'lganimda,menuydagidod-faryodgaqaramasdanotamniqamashgakelganjallodningmaqtovidanbirzumginabo'lsa-da,yayrabketganimnihareslaganimdabiro'zimdanijirg'anibyurdim.
Ammoo'shadaqiqada,afsus-nadomatlarbo'lsinkim,uningso'zlaridang'ururlanibketganimhamhaqiqat,mudhishhaqiqat!
Shupaytdadamlarning:–Suv!
–deganovozlarieshitildi.
–Birpiyolaquduqsuviberinglar,yuragimkuyibketyapti!
Uydasuvyo'qekan.
Opamyig'idanto'xtab:–O'rtoqkapitan!
–dedilarhiqillab.
–Ruxsatbering,ukamquduqdansuvolibkirsin!
Kapitanshkaftortmasidanboshiniko'tarib:–Agardod-voyingniqo'ysang,ruxsatberaman!
–dedivakuldi:–Shundaychiroyliqizhambunaqayig'loqibo'ladimiKapitanningmeniPavlikMorozovgao'xshatganimengaqan-chalikxushyoqqanbo'lsa,uningopamlargaqilayotgansoxta126xushomadishunchalikyoqmadi.
LekinnimahamqilardimChelakniolibtashqarigaotildim.
Hovlidagichiroqo'chgan,ayvondanuzoqroqda,quduqyonidagigujumpanasidakimdirqoqqanqoziqdekqaqqayibturardi.
Bupochchamlaredi.
Ulom-mimdemasdanqo'lidagichaqaloqnimengatutqazibquduqdanyarimchelaksuvolibberdi-da,sharpasizodimlabhovliningqorong'iburchagigaqarabketdi.
Keyinchalikmarhumoyimlarko'paytguchiedilar:–O'shakunipochchangniXudoo'ziasradi!
Agarpochchangopangbilanbirgakelganida,kimbilsin,unihambirgaopketisharmidibutoshbag'irlarOyimlarningbugapidajonboredi,chunkitintuvtugabda-damlarniolibketayotganlaridaharbiylarSAKUchisho'rlikmeh-monlargaTurkistondanketishdanavvalNKVDgaboribruxsatolishlarishartekaniniuqtirishib,qo'llaridantilxatolishdi.
.
.
Nihoyat,tintuvtugadi.
Dadamlargakiyinishnibuyurdilar.
Oyimlarbilanopamlarningnolasiko'kkachiqibuyimizachchiqfaryoddanzirtitradi.
Oyimlardadamlarningyelkasigapaltosiniildilar.
SAKUnibitirgansho'rlikmehmonlargatuzalgandastur-xondanilingannarsaniro'molgatugib,qo'llarigatutqizdilar.
Boyagidanhambattarqorayib,birzumdaallaqandayozib,munkayibqolgandadamlaravvalhamonfaryodchekayotganoyimlarbilanopamlar,so'ngqaqshab-qaltirabqolganuka-larimningpeshonalaridano'pdilar-unavbatmengakelganda:–Hay,attang!
–dedilarto'satdanko'zlarigayosholib.
–Umrimdabirmartasengamuzqaymoqolibbermoqchibo'luv-dim.
Shuniyamevlayolmadim-ov,bolam!
.
.
Butuntintuvdavomidako'zimgayosholmagan,kelgusidaPavlikMorozovbo'lasandeganso'zlardanshishibketgannorasidabirdanhammanarsa–dadamlarninghechqachonerka-lamaganiniham,do'kondanqimiztopolmayqaytganimdagrafinniqulochkashlabotganlariham–hammasiesimdanchiq-di-yu,alamlichinqiriqbilandadamlarningtizzalariniquchoqlaboldim.
.
.
127.
.
.
Birnechaoyo'tdi.
Buoradaxonadonimizmotamsarobirmakongaaylandi.
Qishyaqinlashibqolgan,kunsayinuningqahrlinafasikuchayibborar,uydaesanao'tinbor,nako'mir!
.
.
Biztanchaqurib,biramallabkunkechiramiz.
Haftadabirmarta,yanglishmasam,shanbakunlaridadamgaovqatolishadi.
Oyimlarbiramallabtopgan-tutganlarinipishira-dilar-utongmahalukishibilanbirgaavaxtagaravonabo'lamiz.
TurkistondaQulXo'jaAhmadYassaviymaqbarasiningshundoqbiqinidaO'rtaOsiyonizabtetgangeneralChernyayevqurdirganbesh-oltitamustahkamg'ishtinbinolarbo'lardi.
Chernyayevbubinolarnichoraskarlariuchunqurdirgan.
Sovethokimiyatiesaularniqamoqxonagaaylantirgan-uatrofinitikanlisimbilano'rabtashlagan.
Harshanbatikanlisimbilanchegaralanganbuqal'aro'para-sigakamida150–200ayol,chol-kampirlaryig'ilishadi,bularxalqdushmanlariningoilaa'zolari.
Yosh-yoshjuvonlar,qaq-shab-qaltirabqolgankeksalarhibsxonaxodimlariningovqatqabulqilishinikutibertalabdankechgachatikanlisimoldidadiydirabturishadi.
Oyimlarqamoqxonagagohidamenihamyetaklabborishlarigasabab–mabododadamlarbilanyuzko'ri-shishnasibetsaotamlarmeniko'ribqolsinlardeganniyatdaedilar.
Lekindadamlarnibirormartako'rsatishmadi,ko'rsatish-maganlarihammayli,bot-botolibborganovqatlarimizniqabulqilmasdanqaytaribyuborishardi.
Gohomenbirnechasoatmahtalbo'libkutganimdankeyinbirorbahonaniro'kachqilib,hibsxonaningshundoqyonginasidagishaharbog'igaqarabchopardim.
UyerdaXudoningkuniborki,mitingbo'lar,shaharmaktablaridannog'oralargumburivakarnay-surnaylarsadosiostidapionerlarvahattooktabryatlarsaftortibbog'gakeli-shardi.
Bog'o'rtasigaqizilalvonbilano'ralganulkanminbaro'rnatilganbo'lib,charmpaltokiygan,to'pponchataqqanfaol-larungachiqibva'zaytishar,va'zlarningaksariyatitrotskiy-chilarvaularningdumlarinifoshqilishgabag'ishlanardi.
Buva'zxonliklarningdahshatlitomonishundaediki,bugun128Trotskiyningdumlarinifoshetibotashinnutqso'zlagannotiq-larningaksariertasigao'zlaridumgaaylanibfoshetilganlarro'yxatigatushibqolishardi.
Menibumitinglargaborishganimachorlaganinihanuztushunolmayman.
Aftidan,karnay-surnayvanog'oralarsadosisaftortibo'tadigantengdoshlarimningquvnoqvajo'shqinqo'shiqlaribo'lsa,ajabemas.
Chunkibugumbur-gumbursadolar-uotashinqo'shiqlarqulog'imgachalinishibilanxuddinog'oragao'rganganharbiyotdayoyoqlarimo'z-o'zidanraqsgatushib,yuragimhapriqibketaverardi.
Faqatbirnarsamurg'akqalbimniezar,uhambo'lsa,minbardanturibaytila-digannutqlardaba'zi-ba'zidadadamlarningnomihamdumlarqatoritilgaolinardi.
LekinshundaypaytlardadadamlarningStalinto'g'risidagiso'zlariesimgatushardi-yuyuragimgaquyi-libkelganalamlituyg'unihaydardim.
Buholtokishaharkomsomolqo'mitasiningkotibibilanyuzma-yuzkelgunimchadavometdi.
Buyosh,xushqad,xushsuratyigitchabizgaqo'shniedi.
Oilamizboshigamusibattushgungaqadaruxonadonimizgabo'zchiningmokisidekqatnar,dadamlarbilankechalariuzoqsuhbatlashibo'tirardi.
Uo'shayozdauylangan,xotiniham,o'zigao'xshashko'hlik,xushqad,xushsuratedi.
Dadamlarularningto'ylarigato'yboshibo'lgan,oyimlarningaytishicha,dadamlarungamoddiyyordamhamberganekanlar.
Dadamlarqamalganlaridankeyinyonqo'shnimizqorasinihamko'rsatmaydiganbo'ldi.
Bungaajablanmasahambo'lardi,chunkishogirdtugulqarindosh-urug'larhambuog'ir,g'urbatlikunlardauyimiznichetlabo'tishar,bitta-yarimtakelsahamkechalariqo'rqa-pisakelib,so'ngdevorpanalabqaytibketardi.
Shanbakuniedi.
Chamasi,qamalganlarsoniko'paygan,chunkiavaxtagaovqatko'taribkelganlarsonianchaortgan,navbatkutayotganlarningdumiko'rinmasdi.
Kunsovuq,sevalabmaydayomg'iryog'ardi.
Shuboisdanmi,boshqami,oyimlarmenso'ramasdanoquygaketishimgaruxsatberdilar.
Men129tinimsizmaydalabyog'ayotganyomg'irdandiydirabuyimizgatomonravonabo'ldim-uto'satdanbog'tomondayangragannog'oralargumburi-yukarnay-surnaylarsadosinieshitibbeix-tiyorto'xtadim.
Nog'oralarvakarnay-surnaylarsadositoboraavjgachiqmoq-da,chamasi,odatdagidanhamkattamitingboshlanmoqdaedi.
O'rgatilganotgao'xshabyananog'oralargumburlayotgantomongaburildim.
Haqiqatanham,yomg'irgaqaramay,pioner-larhartomondansaf-safbo'libbog'gayopirilibkelishardi.
Darvozagayaqinlashibqolganimdanogahonro'paratomon-dankelayotganqo'shnimiz–shaharkomsomolqo'mitasiningkotibigako'zimtushdi.
Ubiro'ziemas,charmpaltolikharbiyodambilanuchburchaksoqolqo'yganjikkakkinamo'ysafidqurshovidakelardi.
Kotibniko'rishimbilanyuragimnegadirshuvetibbog'gasho'ng'ishgachog'landim,ammokotibbirsakrashdayo'limnito'sibbilagimdanshappaushladi-da:–Ha,qashqirdantug'ilganqashqircha!
–dedititroqbosib.
–Bittashaltoqbuzoqbirpodanibuzadi!
Bo'yninggasoxtaqizilgalstuktaqibbusofdilqizilpionerlarnibuzmoqchimisan–Uqo'limniog'ritibsiqqanchao'zigatortaboshladi.
Lekinshupaytjikkakmo'ysafid:–Qo'yibyuborbolapaqirni,–dedioragatushib.
–O'rtoqStalinaytdi-ku,bolaotasiuchunjavobbermaydideb!
GunohinimabunorasidaningYoshkotibqovog'idanqoryog'ganichabirqariyaga,bircharmpaltoliharbiygaqaradi-da,qo'limniqo'yibyubordiva:Yo'qolko'zimdan!
–debo'shqirdi.
Shundankeyinnimabo'ldi,nimaqo'ydi–hoziresimdayo'q,faqatkotibningomburdekmetinchangalidanchiqdim-utomog'imnig'ipbo'g'ganko'zyoshiniyuta-yutasaf-safbo'libo'tayotganbaxtlitengdoshlarimyonidankattako'chatomonotildim.
.
.
130***Nihoyat,dadamlarbilanvidolashadigankunhamkeldi.
Vido-lashishgauchkishigaruxsatberishgandi:oyimlar,kattaopamlarvamenga!
Shuboisdanbo'lsakerak,qarindosh-urug'lardanhechkim–nadadamlarningukalari,nayor-do'stlari—hechkimkelmadi.
Oyimlarbilanopamlarkechasiuxlashmaydadamlaruchunbug'doytalqon,so'ktalqonvayanaallaqandaynarsalartayyor-lashdi.
Chunkibupaytdadamlarozodbo'ladideganumidojizmiltirabturganshamdayso'ngan,ukishiniuzoqlargaolibke-tishlari,chamasi,oyimlargaayonedi.
Ertalabto'rva-xaltalarniko'taribqamoqxonagaqarabyo'loldik.
Busafarbizniko'pkuttirishmadi.
Beligachoynakdayto'pponchataqibolganharbiybizniuzun,tor,nimqorong'iyo'lakdanichkarigaboshladi.
Yo'lakningyarmigaborgandao'ngqo'ldagieshikniochibbizgayo'lberdi.
Chog'roqqinato'rtburchakxonaningto'ridagistololdidagimnastyorkakiygan,sochlarioppoqbirodamallanimalarniyozibo'tirardi.
Dadamlarburchakdakursidao'tirganekanlar(menavvalukishinitanimayqolibman!
),bizkirishimizbilandiketibo'rin-danturdilar.
Azaldanbarvasta,to'ladankelgan,novchaodambir-ikkioyichidacho'pdayozib,lunjlariichigabotgan,ko'zlarikirtayib,qiyg'irburniso'rrayibqolgandi.
Yanaqamalgankechasidagidekyig'i-sig'iboshlandi.
Oyim-lar-ku,yuziniro'moligayashiribjimginatitrabyig'lar,lekinopamlar.
.
.
dadamlarningbo'yinlarigaosilibolganopamlarningfaryoditorxonanizirtitratardi.
Keyinchalikmarhumoyimlarko'paytguvchiedilar:–Noinsoflarjillaqursayarimsoathamfursatbermadilar.
Dadangsho'rlikningdiydorigahamto'ymadik.
Berganchoraksoatlariko'zochibyumgunchao'tibketdi.
.
.
Busafarchoraksoatdavometganvidolashuvdavomidada-damlarbirormartaStalinningnominitilgaolmadilar,qamalgankunlaridagidek:Menpartiyaoldidagunohkoremasman!
O'rtoq131Stalinbarhayotekan,menioyoqostiqilibqo'ymaydi!
–dema-dilar.
Bil'aks,birnechamartako'zlarigayosholib:–Menikechir,Gulshan.
Ayolboshingbilanbeshbolaniqandayboqasan–aqlimbovarqilmaydi.
Endiyuzko'rishishimizgahamko'zimyetmaydi,kechirmeni!
–dedilar.
Harsafardadamshundaydeganlaridastolgamukkatushiballanimalarniyozayotgankishi:–Hoy,Yoqubov!
–derdiqog'ozdanboshko'tarmay.
–Senganimabo'ldiYoshbolamisan,Yoqubov!
Nihoyat,buodamqarshisidagidevorgaosilganalmisoqdanqolgandevorsoatigako'ztashlab:–Fursattugadi,Yoqubov.
Endixayrlashinglar!
–debbu-yurdi.
Opamlarningnidosibattaravjigachiqdi.
Oyimlarozginapulolibkelganekanlar,dir-dirtitraganqo'llaribilandadamlargatutdi,dadamlaresa:–Bolalaringgayarat,Gulshan!
–debyolvoraredilar.
Lekinoyimko'nmayaxiripulniolishgamajburqildilar.
Oyimlarkeltirganpulbor-yo'g'iellikso'mbo'lib,o'ntabeshso'mlikdaniboratedi.
Dadamlarpulniqiynala-qiynalaolar-kanlar,beshso'mliklardanbirinimengauzatdilar.
Oyimlarpulnimendanolibdadamlargaqaytaribbermoqchibo'lgandilar,da-damlarko'nmadilar,kaftlariniboshimgaqo'yib:–Senendibuuydagiengkattaerkaksan,bolam,–dedilarvayanako'zigayosholdilar.
–Oyinggayordamlashib,uka-laringgaqarabturgin,bolam!
Dadamlarshundaydebbeshso'mliknicho'ntagimgasoldilar.
–Umrimdabirmartasengamuzqaymoqolibbermoqchibo'lganedim,buhamnasibetmadi.
Bupulgadaftar-kitobol!
Qolganigamuzqaymoqolibye,o'g'lim!
.
.
Boyadanberioyimvaopamlargaqo'shilibyig'lashnio'zim-gaepko'rmayserrayibturganbolato'satdan,xuddidadamlarniolibchiqibketayotganpaytlaridagidekyuragimdanimadirdarzketgandaytuyuldi-yuNKVDxodiminingmaqtovlariham,132!
aksilinqilobchilarkirdikorlarinifoshetganhushyorpionerekanimham–bariyoddanchiqib,Dadajon!
deganchaotamningtizzasiniquchoqlaboldim.
MUZQAYMOQHIKOYASIHAQIDAXXasrmamlakatimizhayotidahamfojialar,hambuyuko'zgarishlarasridir.
Xalqimizo'zmustaqilliginiqo'lgakirit-ganigaqadarne-nexo'rlikvaqiyinchiliklarniboshdankechirdi.
Millionlabaslinsonlararzimagansabablar,tuhmat,adolat-sizliklartufaylitazyiqlargauchragan,qamalganvahattootib,yo'qqilibyuborilgandavrlarbo'ldi.
Birmillatvakilibo'lib,birmahalladayonma-yonyashab,bir-birigayov,dushmangaaylanganodamlarham,afsuski,ko'puchradi.
Anashundayjamiyatbarpoetib,kishilarniqo'rquvga,dahshatgasolibturgansiyosatsho'rolarzamonidanechao'nyillarhukmsurdi.
BudavrinsoniyattarixigaStalinqatag'onlaridavribo'libkirdi.
Azizo'quvchi!
HaliSizAbdullaQodiriy,AbduraufFitrat,AbdulhamidCho'lpon,UsmonNosirkabixalqimizningulkanijodkorlarihayotivaijodibilantanishganingizda,qatag'onsiyosativauningyovuzliklarihaqidayanako'pma'lumotlargaegabo'lasiz.
Busiyosato'zhaq-huquqinitanishni,ozodlik,er-kinlikniistagan,pok,halolyashaganharbirziyoli,harbirfuqarogaqarshiqaratilganedi.
AdibOdilYoqubovhamo'zotasitaqdirimisolidaqatag'ondavriningdahshatlariaksetganbolalikxotiralariniqalamgaoladi.
Mehnatkash,halol,sadoqatliotasiningo'zxizmatlariuchuntuhmatgauchrab,qatag'onqilinganivoqealarinitas-virlaydi.
BuhikoyaBirinchiPrezidentimizningYuksakma'naviyat–yengilmaskuchkitobidata'kidlanganquyidagida'vatningna-qadarmuhimekaniniyanabirbortasdiqlaydi:133!
Xalqimizvamillatimizningyaqino'tmishidagiyopiqsahifalarnito'laochibberish,shutarixdansaboqchiqarib,bugungivakelajakhayotimizgaongliqarash-nishakllantirish,begunohqurbonbo'lganinsonlarxotirasiniabadiylashtirishbizuchunhamqarz,hamfarz.
1Bo'lajakyozuvchihamo'nyasharchog'laridaotasiningqo'r-quvvaxavotirichidayurgankunlariguvohibo'lgan.
Otasisho'roidoralaridakatta-kattalavozimlardaishlagan,buvalariYoqubshayxso'filikqilganiuchuno'g'liurilibtumanmoliyabo'limigakichikbirvazifagatushiribqo'yilgan.
Qatag'onsiyo-satiavjigachiqayotganpallalar.
Barchatahlikada,bir-biridangumonsiragandavrlar.
Anashundaykunlarningbiridaotahibsgaolinadi.
Yozuvchimazkurmanzaranitasvirlarekan,birtomondadahshatdanhaykaldayqotibqolganotasi,dod-faryodsolibyig'-layotganopasi,burchakkatiqilishibqo'rquvdanbir-biriningpin-jigakiribolganukalariholatiniko'rsatib,qatag'ondavriningnaqadarqo'rqinchlibirhodisaekaninio'quvchitasavvuridaakslantiradi.
Hikoyadayozuvchigo'yoyaqindo'st,qo'shnibo'lgankishi-larningdushmangaaylanishi,yaxshilikkutmaganodamlardaninsoniy,samimiymunosabatko'rganlarinitasvirlab,qaltis,si-novliholatlardakishilarningaslmohiyatinamoyonbo'lishini,kishiningsirtigaqarabemas,qilganishi,og'irvaziyatlardao'ziniqandaytutaolganigaqarabbahoberishlozimliginiuqti-radi.
Bufikrlarxushsuratyigitcha–shaharkomsomolqo'mitasikotibiningyozuvchiotasigaqamalgunichaxushomadqilibyurib,musibatdanso'ngyovgaaylanib,hatto,bolanitahqirlashi,Qashqirdantug'ilganqashqirchadebhaqoratlashiparchasidayaqqolaksetadi.
Davrshundayyovuzediki,hatto,bolaniotagadushmanqilibqo'yaredi.
Sho'rozamonidao'zotasinidushmansanab,qizilaskarlargatutibberganPavlikMorozovdeganbola1IslomKarimov.
Yuksakma'naviyat–yengilmaskuch.
–T.
:Ma'naviyat,2008.
98-b.
134qahramongaaylantirilib,barchamaktabo'quvchilarigaibratqilibko'rsatilardi.
Anashundaytarg'ibot-tashviqotlarta'siridaaslvoqeliknitushunmayyurganhikoyaqahramonitintuvchog'io'zuyidakitobjavoniqulfiniochibberib,o'ziniPavlikMoro-zovdebmaqtaganlaridang'ururlanadi.
Xalqdushmanlarisifatidaqancha-qanchabegunohyurtdoshlariniabgorqiladiganmitinglargachorlovchinog'oragumburi-yu,karnay-surnaysa-dolarigamahliyobo'lib,unichalayotganpionerlarketidanerga-shibboradi.
Butasvirlarorqaliyozuvchiinsonichkidunyosi-ningnaqadarmurakkabligini,yolg'onaqidalar,g'oyalargaishontirilganodamo'zyaqinlariningdushmanigaaylanishimumkinliginita'kidlaydi.
Unima'naviytanazzulgaolibbora-diganholatlarniko'rsatibberadi.
Aynichog'dao'g'ligamuzqay-moqolibberolmayarmondaqolganotaninghaqsizlik,tuhmatlartufaylinaqadarojiz,g'aribbirahvolgatushishi,adolatsizlikhukmsurganjamiyatningqanchalarinsonlarqalbinizadaqilga-ninitasvirlashorqaliyozuvchimustaqillikningqadrigayetish,o'shandayyovuzliklarbo'lmasligiuchunkurashish,mehr-oqibat,adolatg'oyalaribarqarorbo'lishigaerishishfikriniilgarisuradi.
O'quvchilarnibuboradaibratlixulosalarchiqarishgaundaydi.
1.
YozuvchiOdilYoqubovninghayotivaijodinigapiribbering.
2.
OdilYoqubovningasarlaridanqaysilarinibilasiz3.
Adibningqandayromanlaribor4.
Qatag'ondavriqurbonlaribo'lganqaysiijodkorlarnibilasiz5.
Muzqaymoqhikoyasidaqaysidavrvoqealariaksetgan6.
Hibsgaolinganotaningholatiniso'zlabbering.
7.
Yoshqo'shniyigit–kotibningxatti-harakatiniqandayizohlashmumkin8.
Nog'orasadolariostidao'tadiganmitinglardanmaqsadnima9.
Hikoyaqahramoninimauchunmaqtoveshitadi10.
Hikoyadano'zingizuchunqandayxulosalarchiqardingiz11.
Mustaqilliktufayliyurtimizdaqatag'onqurbonlariniyodetishborasidaqandayishlaramalgaoshirildiSavolvatopshiriqlar135!
ErkinVOHIDOV(1936–2016)1936-yilning28-dekabrkuniFarg'onaviloyatiningOltiariqtumanidamuallimoilasidatavalludtopganErkinVohidovningbolaligianchasertashvishvaqayg'ulikechdi.
O'nyoshgayetar-yetmashamota,hamonadanayrilibyetimqolgach,uniTosh-kentdaistiqomatqiluvchitog'asio'zqaramog'igaoldi.
ShubahonaErkinVohidovpoytaxtgakeladivashuyerdagimak-tabdatahsilolaboshlaydi.
Kitobga,adabiyotgamuhabbatyoshErkindaanchaertanamoyonbo'laboshladi.
UshoirG'ayratiytomonidano'quvchilarsaroyidatashkiletilganadabiyto'ga-rakdaijodsirlarinio'rganishgakirishdi.
Builkijodiymaktabuningiste'dodinicharxladi,she'riyatgahavasiniyanadaalan-galatibyubordi.
Halio'smirchog'laridayoqyozganshe'rlariustozlaritomonidanyuqoribaholandi.
O'rtamaktabnia'lobaholargatamomlaganErkinVohidovToshkentDavlatuniversiteti(hozirgiO'zbekistonMilliyuniver-siteti)ningo'zbekfilologiyasifakultetidatahsiloldi,aynanshuilmdargohidaadabiyotgayanadayaqinlashdi,o'ziningijodihamtakomillashibbordi.
Oliyta'limundagiadabiybilimlarnichuqurlashtirishbilanbirgaijodiysalohiyatinihamkamolgayetkazdi.
Buyukijodkorlarningasarlariniberilibo'qishulardanbadiiymahoratsirlarini,so'zgamas'uliyathissini,sod-dalikvaravonliknio'zlashtirishidamuhimomilbo'ldi.
136!
ShuninguchunhamuningTonglavhasi,Kamtarlikhaqida,Buloq,Sevgi,Onatuproqkabiqatorshe'rlaridagichuqurma'nogo'zalifodalar,ajoyibtasvirlarbilanuyg'unlashibketgan.
Masalan,shoirturmushdagioddiyginaholatdan–choyquyilayotgandachoynakningpiyolagaegilishi,choyichayotgandainsonpiyolaningpeshonasidano'pishidanajoyibshe'ryaratadi:Garchishunchamag'rurtursaham,Piyolagaegilarchoynak.
Shundayekan,manmanliknechun,Kibr-uhavonimagakerakKamtarinbo'l,hattobirqadamO'tmag'ururostonasidan.
Piyolaniinsonshuning-chunO'pardoimpeshonasidan.
UniversitetnitugatgachErkinVohidovYoshgvardiyanashriyotida,G'afurG'ulomnomidagiadabiyotvasan'atnash-riyotidamuharrir,boshmuharrir,direktor,Yoshlikjurnalidaboshmuharrirlavozimlaridafaoliyatyuritdi.
Ko'plabsara,sifatliasarlarningnashretilishigahissaqo'shdi.
Aynipaytdao'zihamNido,Palatkadayozilgandoston,Quyoshmas-kani,Ruhlarisyonikabiajoyibdostonlaryozdi.
Shoirijodiniuningtarjimonlikfaoliyatisiztasavvuretishqiyin.
Uko'plabmashhurjahonshoirlariningasarlarinio'zbektiligamahoratbilano'girgan.
Xususan,E.
VohidovtarjimasidagirusshoiriS.
Yeseninshe'rlari,nemisshoiriGyoteningFaustasario'zbekadabiyotidakattahodisalarbo'ldi.
ShoiryangidantashkiletilganYoshlikjurnaliningdastlabkiboshmuharririsifatidayoshlarningadabiyotgakiribkelishiyo'lidakattajonbozlikko'rsatdi.
137!
E.
Vohidovfaqatshe'rvadostonlaryozibginaqolmay,bosh-qajanrlardahambarakaliijodqildi.
Udramaturgiyasohasidahamo'zqalaminisinab,Oltindevor,Istanbulfojiasikabidramalaryaratdi.
Ayniqsa,Oltindevorkomediyasiuzoqyillaro'zbekteatrisahnasidantushmaykeldi.
Bukomediyajahonningqatortillarigatarjimaqilinib,teatrlardasahnalashtirildi.
E.
Vohidovellikyildanko'proqdavrmobaynidaijodetganasarlarinito'plabIshqsavdosi,She'rdunyosi,Umrdar-yosivaKo'ngilnidosinomlito'rtjildliksaylanmasinio'quv-chilargataqdimetdi.
Buasarlarfaqatshoirqalbining,kechin-malariningginaemas,balkixalqhayotininghamko'zgusidir.
Shoirasarlaridanhayotga,go'zallikkamuhabbat,yovuzlikka,tubanlikkanafratyaqqolsezilibturadi.
Uningilkdostoni–Nidodainsoniyatgaog'irjudoliklar,bitmasjarohatlarkeltira-diganurushqattiqqoralansa,keyinroqbitilganRuhlarisyonidostonidaxalqlar,millatlar,dinlaro'rtasidaginizolarbasha-riyatganaqadarkattafalokatlarolibkelishiterantasvirlangan.
Buesashoirijodidainsonparvarlikhamishaboshmavzubo'libkelganiniko'rsatadi.
ErkinVohidovningel-yurtvaadabiyotoldidagixiz-matlariinobatgaolinib,Buyukxizmatlariuchunorde-nivaO'zbekistonQahramoniunvonibilantaqdirlandi.
Xalqimizningsuyuklifarzandi,buyukijodkor,O'zbekistonXalqshoiriErkinVohidov2016-yil30-maykuni79yoshidavafotetdi.
1.
ErkinVohidovningshoirbo'libyetishishigaqandayomillarsababbo'ldi2.
Kamtarlikshe'ridachoynakvapiyolaobrazlariorqalishoirnimademoqchi3.
ErkinVohidovningadabiyotoldidagixizmatlarimamlakatimizhukumatitomonidanqandaye'tirofetildiSavolvatopshiriqlar138O'ZBEGIM(Qasida)TarixingdirmingasrlarIchrapinhon,o'zbegim,SengatengdoshPomir-uOqsochTiyonshon,o'zbegim.
So'ylasinAfrosiyob-uSo'ylasinO'rxunxati,Ko'hnatarixshodasidaBittamarjon,o'zbegim.
Al-Beruniy,Al-Xorazmiy,Al-Forobavlodidan,AslinaslibalkiO'zluq,BalkiTarxon,o'zbegim.
O'tdilarsho'rlikboshingdanO'ynatibshamshirlarinNechaqoon,nechasulton,Nechamingxon,o'zbegim.
Tog'laringtegrangdago'yoBo'g'maajdarbo'ldi-yu,Ikkidaryo–ikkichashming,Chashmigiryon,o'zbegim.
QaysariRumnayzasidanBag'ridadog'uzradog',Chingiz-uBotutig'igaKo'ksiqalqon,o'zbegim.
Yog'dito'rtyondinasrlarBoshinggatiyrikamon,139Umriqurbon,mulkitaroj,Yurtivayron,o'zbegim.
DavrzulmigavalekinBirumrboshegmading,Sen–Muqanna,sarbador–sen,Erksevarqon,o'zbegim.
Sennazardusht,sennabuddiy,Senganaotash,sanam,OdamiylikdinibirlaTozaiymon,o'zbegim.
Ma'rifatningshu'lasigaTalpinibzulmataro,Ko'zlaringdanoqditunlarKavkabiston,o'zbegim.
Tuzdi-yuMirzoUlug'bekKo'ragoniyjadvalin,Sirliosmontoqigailk–Qo'ydinarvono'zbegim.
MirAlisherna'rasigaAkssadoberdijahon,She'riyatmulkidabo'ldiShoh-usultono'zbegim.
Ilm-ushe'rdashoh-usulton,Lektaqdirigaqul,O'zelidachekdig'urbat,Zor-unolono'zbegim.
MirzoBobur–sen,fig'oningSoldiolamuzrao't,140ShohMashrabqonisendaUrditug'yon,o'zbegim.
She'riyatninggulshanidaSo'ldimahzunNodira,Siymtanniyuvdiko'zyosh,Ko'mdiarmon,o'zbegim.
Yig'ladifurqatdaFurqatHammuqimlikdaMuqiym,NolishingdanHind-uAfg'onQildiafg'on,o'zbegim.
Tarixingbitmakka,xalqim,MingtaFirdavsiykerak,ChunkibirborchekkanohingMingtadoston,o'zbegim.
Ortdaqoldiko'hnatarix,Ortdaqoldidard,sitam,Ketdivahming,bitdizahming,Topdidarmono'zbegim.
Bo'ldiosmoningcharog'onTolexurshidibilan,Bo'ldiasriytiyrashomingShu'laafshon,o'zbegim.
MenVatannibog'debaytsam,Sensanundabittagul,MenVatanniko'zdebaytsam,Bittamujgono'zbegim.
Faxretarman,onaxalqim,Ko'kragimnitog'qilib,141Ko'kragidatog'ko'targanTantidehqono'zbegim.
O'zbegimdebkengjahongaNeuchunmadhetmayin!
O'zligimbilmoqqadavrimBerdiimkon,o'zbegim.
Menbuyukyurto'g'lidurman,Menbasharfarzandiman,Lekinavvalsengabo'lsamSodiqo'g'lon,o'zbegim.
MengaPushkinbirjahon-uMengaBayronbirjahon,LekNavoiydekbobombor,Ko'ksimosmon,o'zbegim.
Qaygabormay,boshdado'ppim,G'ozyuramangerdayib,OlamuzranomiketganO'zbekiston,o'zbegim.
Buqasidamsenga,xalqim,Oqsut-utuzhurmati,Erkino'g'lingman,qabulet,O'zbegim,jono'zbegim.
O'ZBEGIMQASIDASIHAQIDASharqmumtozshe'riyatidaqasidalarasosanpodshohlar,amir-uxonlarsha'niga,ulartomonidanqilinganxayrliishlarniolqishlashmaqsadidabitilardi.
ErkinVohidovesaonaxalqi–o'zbegimgaqasidabag'ishlaydi.
142!
Buijodiyjasoratyanashunisibilanmuhimki,uyozilganpaytlarisobiqsho'romamlakatidagibarchamillatlarsovetxalqideganumumiy,sun'iynombilanatalar,odamlarningmuayyanmillatvakiliekanibilanfaxrlanishigamutlaqoyo'lqo'yilmasdi.
Qasidaxalqimizningshavkatlitarixigasayohatdanboshla-nadi:TarixingdirmingasrlarIchrapinhon,o'zbegim,SengatengdoshPomir-uOqsochTiyonshon,o'zbegim.
So'ylasinAfrosiyob-uSo'ylasinO'rxunxati,Ko'hnatarixshodasidaBittamarjon,o'zbegim.
Al-Beruniy,Al-Xorazmiy,Al-Forobavlodidan,AslinaslibalkiO'zluq,BalkiTarxon,o'zbegim.
Ta'kidlanganidek,buasaryozilganpaytlardaxalqimiztari-xinito'lavaatroflichao'rganish,ayniqsa,o'tmishdao'tgansarkardalar,amirlarvaxonlarfaoliyatigaxolisbahoberishnihoyatdamushkul,xatarliishedi.
Ma'lumki,o'zo'tmishini,ota-bobolarimerosinibilishmillatgag'urur-iftixorbag'ishlaydi,unio'zliginitanish,haq-huquqinianglashdarajasigaolibchi-qadi.
Bundanesasho'rorahbariyatinihoyatdacho'chir,xalqlartarixi,jumladan,o'zbekmillatio'tmishifaqatqorabo'yoqlardaaksettirilardi.
O'tmishganisbatanchirkin,zulmatli,nur-siz,zararlisingarisifatlarishlatilar,millatlarnio'ztarixidanbezdirishgaharakatqilinardi.
ShusharoitdaErkinVohidovo'zbekningmingasrlarichrapinhontarixiniko'hnaSamarqanddasaqlanibqolganAfrosiyob143!
yodgorligidan,Mo'g'ulistonvaSibirdagiO'rxunvaEnasoy(Yenisey)daryolariqirg'oqlaridantopilganqadimgiturkiytoshbitiklardanizlashlozimliginiaytadi.
O'zluq,Tarxonsingarito'qsonikkiurug'nio'zidajamlagano'zbekningBeruniy,Xorazmiy,Forobiydekahlidonishlaribuxalqningnaqadarulug'vorligidanso'zsizshahodatekaninita'kidlaydi.
Ikkidaryooralig'idagigo'zalonayurtimizhamishabosqinchilarningko'zinio'ynatgan,uningboyliklarigaegalikqilishgada'vogarlarhardoimhamtopilgan.
YevropadanSharqqaqonliyurishlaruyushtirganRimimpe-ratorlari,yurtimizdagiyuksakmadaniyatnivahshiylarchatoptashgauringanChingizxonvaBotuxonbosqinlaribuo'lkaboshigane-neko'rgiliklarnisolmadi:QaysariRumnayzasidanBag'ridadog'uzradog',Chingiz-uBotutig'igaKo'ksiqalqon,o'zbegim.
Yog'dito'rtyondinasrlarBoshinggatiyrikamon,Umriqurbon,mulkitaroj,Yurtivayron,o'zbegim.
Ozodlikvahurlikniharnarsadanustunqo'yadigan,buyo'ldakurashdantoliqmaydiganxalqimizningyengilmasruhiunijamikitalotumlardanomonsaqlabkeldi.
To'maris,Shiroq,Spitamen,Muqanna,JaloliddinManguberdi,TemurMalik,AmirTemursingarimardfarzandlarVatanimiztuprog'iniyovlardanasrashyo'lidamislsizqahramonlikko'rsatdilar.
Shoirko'nglimillatimizningbutarixiyjasoratidanhaqliravishdag'ururtuyadi:DavrzulmigavalekinBirumrboshegmading,144Sen–Muqanna,sarbador–sen,Erksevarqon,o'zbegim.
O'zbekxalqidunyofani,madaniyati,adabiyotirivojigabe-qiyoshissaqo'shganmutafakkirfarzandlaribilanhamdovruqqozongan.
2006-yildaxalqaromiqyosdakengnishonlanganXorazmMa'munakademiyasining1000yillikyubileyihambufikrningyorqindalilidir.
ShoirAbdullaOripovO'zbekistonshe'rida:DengizortinyoritdiilkborBeruniyningaqlmash'a-lidegandi.
ChunkiispaniyaliksayyohXristoforKolumbtug'i-lishidanbirnechaasrilgaribizningdonishmandbobomizAbuRayhonBeruniyYershariningnarigitomonidakattabirqit'amavjudliginiilmiyasoslabbergandi.
Boshqachaaytganda,Ame-rikaninazariyjihatdankashfetganham,koinotxaritasinituzganham,insoniyatshe'riytafakkuriniengyuqoribosqichlargako'targanhambizningbuyukajdodlarimizhisoblanadi:Tuzdi-yuMirzoUlug'bekKo'ragoniyjadvalin,SirliosmontoqigailkQo'ydinarvono'zbegim.
MirAlisherna'rasigaAkssadoberdijahon,She'riyatmulkidabo'ldiShoh-usultono'zbegim.
Qasidadavomidao'tmishimizningyanaboshqako'plabibratlisahifalarivaraqlanarekan,shoironaxalqtarixinimu-kammaltalqinetmoqqaojizekanigakamtarlikilaishoraqi-ladi:Tarixingbitmakka,xalqim,MingtaFirdavsiykerak,ChunkibirborchekkanohingMingtadoston,o'zbegim.
145!
Shundanso'ngasardazamonaviyO'zbekistonvasfibosh-lanadi.
Bilasizki,haryilikuzfaslidasaxiyyerimizyil–o'nikkioymehnatqilgandehqonnio'ziningne'matlariilasiylaydi.
Bizningyurtimizpaxtayetishtirishbo'yichadunyodayetakchio'rinlardaturadi.
Agarkuzfaslidasafargachiqsangizko'rasizki,mamlakatimizdagiyuzlabpaxtatayyorlashpunktlaridamomiqoqoltindanoppoqtog'laruyuladi.
Shoirbumanzaraniquyidagichaobrazliifodalaydi:Faxretarman,onaxalqim,Ko'kragimnitog'qilib,Ko'kragidatog'ko'targanTantidehqono'zbegim.
O'zbegimdebkengjahongaNeuchunmadhetmayin!
O'zligimbilmoqqadavrimBerdiimkon,o'zbegim.
Yuqoridaaytganimizdek,sho'romafkurasibarchaniulug'sovetxalqiro'yxatigatirkagan,ijodkorlardanhamasosanmanashutushunchato'g'risidahamd-usanolarbitishnitalabetardi.
Shoirmanashuqaltissiyosatdancho'chimay,avvaloo'zxalqigasodiqfarzandbo'lmoqliknimaqsadqiladi.
RusxalqiningPushkindek,inglizlarningBayrondekulug'shoirlarinihamo'zigamuallimdebbilganijodkor,Navoiydekmutafakkirgamerosxo'rekanidanfaxretadi:Menbuyukyurto'g'lidurman,Menbasharfarzandiman,Lekinavvalsengabo'lsamSodiqo'g'lon,o'zbegim.
146MengaPushkinbirjahon-u,MengaBayronbirjahon,LekNavoiydekbobombor,Ko'ksimosmon,o'zbegim.
HarbirimizshuVatandadunyogako'zochganekanmiz,onaxalqimizbizgaberganoqsutvatuznioqlamog'imiz,uningravnaqiyo'lidabutunkuch-g'ayratimiznisarfetmog'imizlozim.
Vatandanesashunchakifaxrlanishning,iftixoretmoqningo'ziyetarliemas.
Insonshundayyashamog'ikerakki,xalqiundaniftixoretsin,unitarbiyalabvoyagayetkazganigarozibo'lsin.
Faqatshundaginainsonhayotini,ijodkorumrinimazmunlio'tdi,debaytishmumkinbo'ladi:Buqasidamsenga,xalqim,Oqsut-utuzhurmati,Erkino'g'lingman,qabulet,O'zbegim,jono'zbegim.
1.
SinfdoshlaringizbilanErkinVohidovhayotivaijodito'g'risidasavol-javobuyushtiring.
2.
Ota-onangizyordamidaErkinVohidovshe'rlaribilanaytila-diganqo'shiqlarro'yxatinituzing.
3.
O'zbegimqasidasidaxalqimiztarixiningqaysisahifalaritilgaolinadi4.
Qasidadagi:Sennazardusht,sennabuddiy,Senganaotash,sanam,OdamiylikdinibirlaTozaiymon,o'zbegim,–satrlarinio'qituvchingizbilantahliletishgaharakatqiling.
5.
O'zbegimqasidasinio'qirekansiz,undanqandayma'rifiyoziqolganingizniaytibbering.
6.
Qasidaniyoddanifodalio'qing.
Savolvatopshiriqlar147!
O'tkirHoshimovkattaiste'dodegasiedi.
Adib–o'ndanortiqromanvaqissa,ko'plabta'sirchanhikoyalar,birnechasahnaasarlarimuallifi.
UdastlabkiyirikasaribilanoqulkanadibimizAbdullaQahhorningnazarigatushgan,undanSof,samimiy,tabiiy,iliq,rohatqilibo'qiladiganasaryozganiuchunmaqtovolganyozuvchidir.
O'tkirHoshimov1941-yil5-avgustdaToshkentningDo'm-birobodmahallasidatug'ilgan.
O'quvchilikchog'laridayoqijodbilanshug'ullangan.
Dastlabkikitobiesatalabalikyillaridachopetilgan.
Adibasarlarininghayotiyligi,o'quvchigatezta'siretishiuningtarjimayiholibilanbog'liq.
Darhaqiqat,yozuvchiyosh-ligidanijodiyishniamaliymehnatbilanbarobarolibborgan.
Uninghayotyo'ligadiqqatqiladiganbo'lsak,nashriyotdaxattashuvchi,musahhih,muxbir,gazetadabo'limmudiri,nashri-yotdavajurnaldaboshmuharrirbo'libishlaganiniko'ramiz.
AdibningUrushningso'nggiqurboni,Muhab-batkabiko'plabhikoyalari,Odamlarnimader-kin,Shamollaresaveradi,Ikkikarraikki–besh,Bahorqaytmaydi,Dunyoningishlariqissalari,Nurborki,soyabor,Ikkieshikorasi,Tushdakechganumrlarnomliromanlarimamlaka-timizdavachetellardasevibo'qilmoqda.
O'tkirHOSHIMOV(1941–2013)148Qatag'on,Insonsadoqati,To'ylarmuboraknomlidra-malarirespublikamizteatrlaridasahnalashtirilgan.
Bundantash-qari,yozuvchiningko'plabaxloqiy-ma'rifiymavzudagissena-riylaritelevideniyedaekranlashtirilgan.
O'tkirHoshimovO'zbekistonxalqyozuvchisi(1991-yil)un-voni,Mehnatshuhrati(1996-yil)vaBuyukxizmatlariuchun(2001-yil)ordenlaribilantaqdirlangan.
Adib2013-yil24-maydavafotetdi.
Azizo'quvchilar!
SizbilansevimliadibimizningUrushningso'nggiqurbonihikoyasihaqidagaplashamizvabuasarnito'liqo'qibchiqishnimaslahatberamiz.
Chunkiasarurushhaqi-da,urushningfojialioqibatlargaolibkelishihaqida.
Darhaqiqat,insoniyattarixidaengdahshatliqirg'inbarot–Ikkinchijahonurushimillionlabkishilaryostig'iniquritishdantashqari,odam-larongi,ruhiyatidahamyomono'zgarishlaryasadi.
Ochlik,muhtojlikodamlarniasabiy,bir-birigag'animqilibqo'ydi,ay-rimlarniegriyo'lgaboshladi.
Urushningso'nggiqurbonihikoyasiqahramoniUmrixolaurushketayotganjoylardanminglabkilometruzoqdabo'lsa-da,halokbo'ladi.
Umrixolao'limisabablariniasarnio'qigach,anglabolasiz.
URUSHNINGSO'NGGIQURBONI(hikoya)Shoikromayvonto'ridagisandalchetidaxomusho'tirardi.
Allaqachonbahorkelibkunlarisibketganigaqaramay,hamonsandalolibtashlanmagani,ammobuto'g'ridahechkimo'ylabko'rmaganiniuendipayqagandayg'ashikeldi.
Bo'zko'rpaustidanyopilgan,shinnidog'itekkanquroqdasturxonham,hozirginago'jadanbo'shagansopoltovoq,bandikuyganyog'ochqoshiqhamuningko'zigaxunukko'rinibketdi.
Ammobeparvolikbilanqo'lsiltadi-yu,do'ppisinisandalustigatashlabyonboshladi.
149Yarimkechabo'libqolgan,atrofjimjit.
Faqatolislardaituliydi.
Ayvonto'sinidagiuzunmixgailig'liqlampochkaxiranurtaratadi.
Chiroqatrofidao'ralashganchivinlarbirzumtinmaydi.
Hovliningyarmigachaariqtortibekilganqulupnaypushtalariorasidasuvyaltiraydi.
Onda-sondarangolganqulupnaylarko'zgatashlanibqoladi.
Qayoqdandirshamolkeldi.
Hovlietagidagiyong'oqshoxlaribirguvullabqo'ydi.
Shoikromuyqueltaboshlaganko'zlaribilano'shatomongabirqarabqo'ydi-yu,terhidianqibturganlo'labolishgaboshinitashladi.
Shuondayoqyanao'shatovoqqa,bandikuyganqoshiqqako'zitushib,tag'ing'ashlandi.
Ziqnabo'lmayo'l!
–debo'yladixotininiso'kib.
–Azaldanqurumsoqedi,zamonog'irlashgandanbuyonbattarbo'ldi.
Ichkaridachaqaloqyig'ladi.
Beshikningg'ichirlaganieshi-tildi.
Bolaxuddishunikutibturgandaybattarbig'illayboshla-di.
Kattasihamuyg'onibketdishekilli,qo'shilishibyig'lashgatushdi.
Shoikromsiltanibqaddinirostladi.
–Ovozinio'chir,Xadicha!
Ichkaridanxotininingbeshiknimushtlagani,zardalitovushieshitildi.
–Ovozio'chsakoshkiydi!
To'qqizkechasidajintekkanbun-ga!
Kambag'alningekkaniunmaydi,bolasiko'payadio'zi,–debo'yladiShoikromijirg'anib.
–Shukunimdanko'raurushgaboribo'libketaqolganimyaxshiydi.
Uniurushgaolishmadi.
To'qimachilikkombinatidamontyoryetishmasmidiyoo'ziyaxshiishlarmidi,harqalay,uniolibqo-lishdi.
Shoikromurushningboshlanishidansaloldinuylanganedi.
Urushbo'ldi-yu,zamonao'zgaribketdi.
Birxilodamlartirnoqqazor.
Uningxotinibo'lsayonidano'tibketsahambosh-qorong'ibo'laveradi.
Xudobergandankeyintashlabbo'lar-mishmidebketma-ketuchtaqiztug'ibberdi.
Urushningqoraqanotiuzoqlabketganbo'lsayam,erta-indinGitlerningto'ng'izqo'pishiko'rinibqolganbo'lsayam,hamonuningsoyasiodam-150larboshigako'lankatashlabturibdi.
Haliuqo'shninikidaazaochiladi,halibuqo'shninikida.
Hovlietagidagipastakeshikg'iyqilladi.
Shoikromkaftibilanko'zinichiroqdanpanaqilibqaradi-yu,shutomongakelayotganonasiniko'rdi.
Uuylangandankeyinotadanqolganhovlinio'r-tadanikkipaxsadevorolibbo'lishgan.
BungayambirchekkasiXadichaninginjiqligisababbo'lganedi.
Harxilikir-chikirgap-larchiqavergandankeyinUmrixolaro'zg'oringboshqabo'lsa,o'zinggaqayishasandebularningqozoniniboshqaqilibberdi.
O'zikichiko'g'liShone'matbilannarigihovlidaqoldi.
Rangiuniqqanchitko'ylakustidannimchakiyibolganUmrixolasharpadayunsizyuribkeldi-da,yapaloqmusulmong'isht-danyasalganzinadanayvongako'tarildi.
–Haliuxlamovmiding–dediuzinadanenkayibchiqa-yotganidasurilibketganro'moliniqaytao'rab.
–Ko'rmaysizmi,chaqaloqtinchitmayapti.
O'zimitdaychar-chaganman.
–Bolabo'lgandankeyinyig'laydi-da,–dediUmrixolayupatuvchitovushda.
–Yotaver,bolam.
–Uyanao'shaunsizodimlarbilanichkariuygakiribketdi.
Qaynona-kelinbirbaloqilibbolalarnitinchitishdi.
Keyinikkovlariboshlashibchiqishdi.
Xadichabirqo'lidachoynak-piyola,birqo'lidazog'oranonkeltiribdasturxonustigaqo'ydi.
–Choyo'libqopti,–dediuzog'oraushatarkan.
UmrixolaShoikromningyonboshiga,shaparakko'rpacha1gao'tirdi.
–Olo'zingham,–dediutomirlaribo'rtibchiqqanqo'llaribilansochilganuvoqlarniyig'ibog'zigasolarkan.
Shoikromonasiningbarmoqlaritars-tarsyorilibketganiniendipayqadi.
Ilgarihamshunaqamidi,yo'qmidi,eslayolmadi.
–Ovqatingdanqoldimi–dediucho'kkalabo'tirganchachoyquyayotganxotinigaqarab.
1Shaparakko'rpacha–qavilmaganko'rpacha.
151Xadichaninguzunchoqsarg'ishyuziqizardi.
Aybdordekmahzuntovushdauzrso'radi.
–Qolmovdi-ya.
Shoikromuningqizarganidanyolg'ongapirayotganinisezdi.
Kimbilsin,ertalabo'zigaisitibberishuchunshunaqadeyotgandir.
.
.
–Yo'q,bolam,ovqatkerakmas,–dediUmrixolashoshilib.
–Xayolsuribyotibuyqumo'chibketdi.
.
.
–Ubirlahzajimqoldi-da,o'zigagapirgandaysekinqo'shibqo'ydi.
–PayshanbakuniKomiltayibninguyigaboruvdim.
Harkuninahorgabirkosadanqo'ysutiichsa,dardko'rmagandaybo'libketadidedi.
–Hozirqo'ysutiqatta,–dediXadicha.
–Sigirsutiotliqqayo'g'-u.
.
.
Shupaytdasigirimiztug'ganbo'lardi-ya.
Shoikromxotinininggapinieshitmadi.
Birdanuningko'zo'ngidaderazaostidapastakshiftgatikilibyotganukasijon-landi.
Birhovlidaturibo'nkundanbuyonholiniso'ramaganigaafsuslanib,ichidanxo'rsiniqkeldi.
Shone'matRossiyadanko'-chiribkeltirilganzavodqurilishidaishlayboshlaganidauniurushgaolishmaganidanShoikromsuyunganedi.
Gapboshqayoqdaekan.
Ukasisilekan.
Shuninguchunqoldirishganekan.
Mana,uchoydirkiyergayopishibyotibdi.
Shoikromo'nkun-chailgariishgaketayotibbirrovkiribukasidanholso'raganedi.
O'shandaShone'matningqoqsuyakbo'libqolganini,katta-kattako'zlarinimagadirchuqurma'nobilano'zigatikilganiniko'r-ganedi.
Yaqindao'ladi,–debo'yladiuonasiningko'zigaqaramas-likkaharakatqilib,–baribir,o'ladi.
–Tuzukmi–dediuhammasiuchuno'ziaybdordayqovog'inisolib.
–Shukur,–Umrixolaqultetibyutindi.
–Hoziruxladi.
–Onasishutopdachiqibovorabo'lmagindeganma'nodagapir-ganiniShoikromtushundi.
–Ertalabxabarolaman,–dediuonasio'rnidanturganda.
152–Sendannegaginaqilarkan,bolam,–dediUmrixolaayvonlabidato'xtab.
–Ko'ribturibdi-ku.
Ertalabchiqibketasan,yarimkechadaqaytasan.
Bukunlarunutbo'libketadi,bolam.
–Zinagayechgankalishiningbirpoyito'nkarilibqolganekan,Umrixolaoyog'ininguchibilanto'g'rilaymandebanchaovorabo'ldi.
Keyinzinalardanenkayibtushdi-yu,sharpadayunsizyurganchahovlietagigaqarabketdi.
Pastakeshikg'iyqillabochilibyopildi.
–Padarigala'natshundayturmushning!
–dediShoikrombo'g'ilib.
Keyindasturxonniyig'ishtirayotganxotinigao'sh-qirdi.
–Seniyampadaringgala'nat!
Tumshug'ingnitagidansigiringniyetaklabketsa-yu,anqayibo'tirsang.
–Negamengao'dag'aylaysiz–Xadichatovoqniqoshiqqauribyig'lamsiradi.
–Nima,meniyamIlhomsamovarchiningxotinidayso'yibketsinmidiSizkechalarismendabo'lsangiz.
Menuchtajo'jabilanjonimnihovuchlabo'tirganimyetmay-dimi!
Shoikromxotininitarsakilabyubormaslikuchunyuzinio'gi-ribtishinig'ichirlatdi.
Suvqalqisaloyqasiyuqorigachiqqanday,zamonqalqigandanbuyonyomonko'paydi.
Ertabahordaularningtug'aydebturgansigirinio'g'irlabketishdi.
O'shakechaShoikromtungismenadaedi.
Kechasibilansharrosjalaquyibchiqdi.
Shoikromtongsahardabirnimanisezgandayko'nglig'ashtortibuyigaqaytdi.
Kelsaxotini,onasi,bolalaridodsolibo'tirishibdi.
Xadichaog'iroyoqemasmi,o'zibilano'ziovorabo'libbilolmayqolibdi.
Ertalabtursa,ko'chaeshigilangochiq,yong'oqqabog'log'liqsigiryo'q.
Shupaytgachasigirtug'ardi,ukamningog'zigaaqallibirkosasuttutardim,–debo'yladiShoikromo'kinib.
–Qanio'shalarqo'limgatushsa,chopibtashlardim.
Shundoqdedi-yu,egasimingpoylasin,o'g'ri–bir.
Mana,bundanikkioychailgariIlhomsamovarchiningxotininipi-choqlabketishdi.
Bechoraningbitta-yubittaechkisiborekan.
Hovligao'g'ritushganinibilibxotinsho'rlikdodsolibdi.
Eri153choyxonadaekan.
Yuguribboribechkiningarqonidanushla-ganmi,xullas,yetibkelganqo'ni-qo'shnilarqoraqongabelanibyotganiniko'rishibdi.
–Shukundayanao'g'rioralabqoldi,–dediXadichako'r-paniqoqibtanchachetigasolarkan.
–Qulupnayqizarmasdanbittaqo'ymayteribketishyapti.
–Vahimaqilma!
–dediShoikromqovog'iniuyib.
–Bolalarteribyegandir.
O'g'riqulupnaygakeladimi–Og'zigabirdonaolganbo'lsa,buyurmasin.
NegakelmasekanBirhovuchiniobchiqibsotsa,birkosajo'xoriberadi.
Ana,boribqarang,devorningbirchetio'pirilibyotibdi!
–Vahimaqilma!
–dediShoikromyanag'o'ldirab.
Ammobusafaro'ziningyuragiseskanibketganinipayqadi.
Ko'nglidapaydobo'lgang'ashliknisezdirmaslikuchunhovligatushdi.
Sekinyuribqulupnaypushtalarioldigakeldi.
Ariqlardagisuvchiroqnuridayaltirab,shamoldajimirlar,marjondayterilibrangolganqulupnaylarsuvgategay-tegaydebturardi.
Rost-da,–debo'yladiupushtalaratrofidaaylanarkan,–birhovuchqulupnaygabirtovoqjo'xoriberadi.
Tansiqnarsa.
.
.
Xadichayolg'ongapirmaydi.
Bolalaryeganbo'lsa,buyurmasin,deyapti-ku.
Pishiq,yo'latmaydi.
.
.
Bulturxotinishuqulupnaytufaylionasiniqattiqranjitganedi.
Umrixolabirhovuchqulupnayolganekan,Xadichabola-larganonpulibo'lardebekkanmiz,norasidalarningnasibasigategmangdebbobillabberibdi.
Shoikromo'shandaonasiningyozbo'yikelinibilanyuzko'rmasbo'libyurganiniesladi-da,yanashugapxayoligakeldi.
Xadichaanoyiemas,qurumsoq.
.
.
Uaylanibyong'oqtagigabordi.
Bordi-yu,chindanhamo'shatomondagidevorningbirchetio'pirilganini,ostigatuproqto'kilganiniko'ribyuragiorqasigatortibketdi.
Nazaridadevor-ningkemtikjoyidanbirovmo'ralabturgandaybo'ldi.
Yong'oqshoxlariningshamoldavishillashiham,oyog'iostidato'kilibyotgandevortuprog'ihamshubhali,vahimaliko'rinib,darrovorqasigaqaytdi.
154Xadichaallaqachonuygakiribketibdi.
Uchiroqnio'chiribsandalchetigayotdi-yu,ko'nglidagig'ulg'ulakuchayibketa-verdi.
Kuzdao'zibilanishlaydiganyigitninghovlisidagiso'ritok-dang'arqpishibyotganuzumlarnio'g'irlabketishganiniesladi.
Shamolborgansariavjigachiqar,hovlidayong'oqbarglarishovullab,shoxlarishubhalig'ichirlar,allakimship-shipqadambosib,ayvonlabigakelayotgandaybo'lardi.
Xadicharostaytadi.
O'zikechalarismenadabo'lsa,xotiniuchtajo'jabilanjonhovuchlabtongottirsa,o'g'rigao'ljaningkatta-kichigibormiQo'liganimailinsaolaveradi-da.
Bordi-yu,o'ziyo'g'idauyinio'g'ribossa,xotinidodsolsa,pichoqlabtashlasa.
Uyoqdanonasichiqsa,uniyampichoqlasa.
.
.
Vijdon-sizlar!
Odamlarningboshigakulfattushganidanfoydalanibqoladiganlarniqirishkerak.
Birdanxayoligakelganfikrdanuningvujudititrabketdi.
Qorakunlaruchun,neumidlarbilantishidatishlabyurgang'u-najininio'g'irlaganiuchun,o'limto'shagidayotganukasinioxirginasibasidanmahrumqilganiuchun,nonpulibo'lardebyetishtirganmevasidanjudoqilayotganiuchunshundoqqasosolsinkio'shaxudobexabarlardan.
Uo'rnidansakrabturibketdi.
Chiroqniyoqib,otilibhovligatushdi.
Hamonshamolo'kirar,osmonninggohu,gohbubur-chidachaqmoqyaraqlab,yong'oqshoxlarishubhalig'iyqillar,ammoendibularuniqo'rqitolmasedi.
Uyonboshidagiosh-xonagakirdi-yu,cho'ntagidangugurtolibchaqdi.
Titroqqo'llaribilanqorayibketgandevordagimixgailig'liqturganikkio'ramsimnioldi.
Birvaqtlarurushdanoldinubusimlarnibazmlargaolibborar,odamlarninghovlisinimash'aladayyoritibberardi.
Endiyamyaxshilikkaxizmatqilsin!
Mengadesaotibyubormaydimi!
–debo'yladiuayvonla-bigacho'qqayibo'tirganchaustiyopiqsimniochiqsimgaildamularkan.
–Harnabittaharomxo'rnio'ldirganim.
Bittasio'lsa,boshqalariadabiniyeydi.
155Uchaqqonharakatqilarkan,a'zoyibadaniterlabketgan,ammobunio'zipayqamas,faqatbirso'znitakrorlardi:Mengadesaotibyubormaydimi!
Usimningochiqqisminiqulupnaypushtalariustigauloqtirdi.
Similondaybilanglabpushtaustigatushdi.
Yopiqqisminiayvonetagidanolibo'tdi-da,biruchiniustundagiilgakkatiqibqo'ydi.
Keyinbirdanbolalarikechasihovligatushsanimabo'la-dideganxayolmiyasigaurildi-yu,uygakirdi.
Xadichayotganjoyidauyqusirabboshiniko'tardi.
–Ha–Hovligachiqma,bolalarhamchiqmasin,o'ladi!
–dediShoikromko'zlariyonib.
Xadichahechnimagatushunmadishekilli,xo'pdedi-yu,boshiniyostiqqatashladi.
Zumo'tmaytekis,chuqurnafasolaboshladi.
Shoikromayvonchirog'inio'chiribyanauygakirdi.
Harehtimolgaqarshishundoqeshiktagiga,namatgako'ndalangyotiboldi.
Mengadesaotibtashlamaydimidebo'yladiyanao'shan-dayzardabilan.
Shutopdanegadirbolalariniemas,xotininihamemas,ukasinio'yladi.
Shone'matbolaligidahamzaifginaedi.
Shoikromharkuniunimaktabdano'ziolibkelar,ikkinchisme-nadadarstugagunchapoylabo'tirardi.
Otasio'lganidaShoik-romoltinchida,ukasiikkinchidao'qirdi.
O'shandaShone'matyig'lamagan,ammoichikibkasalbo'libqolganedi.
Endibo'lsabeshkunligiqoldimi-yo'qmi,akabo'libxabarhamololmaydi.
Shoikromuxladimi,yo'qmi,bilolmadi.
Birmahalbolayig'-ladimiyotashqaridashamolningguvullashiaralashdahshatlibirfaryodqulog'igakirdimi,anglayolmayqoldi.
Sapchibo'rnidanturibketdi.
Ayvonchirog'iniyoqishibilanqulupnaypushtasidamuktushibyotganodamgavdasiniko'rdi-yudahshatdanqotibqoldi.
Shuondayoqxatoqilganini,qotillikqilganinipayqadi.
Simuchinisharttailgakdanyulibolib,hovligaotildi.
Bosh-qalariqochdideganfikrlipetibxayolidano'tdi.
Pushtalarustidasakrab-sakrabyuribborarkan,oyog'ibotibketayotganinipayqadi.
Keyinbuklanibyotganodamdanuchqadamberiroqda156to'xtadi-yu,birdancho'kkalabqoldi.
Birlahzako'zlariolayibtikilibturdi-da,ko'ksidanshamolg'uvuriniham,o'zvujudinihamlarzagasoluvchibirnidootilibchiqdi:–Oyi-i-i!
Uboshidanhushiuchibborayotganinielas-elashisqilibo'zi-niyergaotdi.
Titroqqo'llaribilanloychangallaganchacho'k-kalabko'ksigamushtlayketdi.
–Oyi!
Oyijon!
Umrixolabirqo'libilanuniqqanchitko'ylaginingetaginimahkamchangallabolgan,etakichidaikkihovuchpishgan-pishmaganaralashqulupnaylarko'rinibturar,boshqaqo'libilanesailondeksimniushlabturardi.
Shoikromuningqulupnayqiziliyuqqan,yorilibketganbarmoqlarini,bo'rtgantomirlarinianiqko'rdi.
Nariroqda,loyliariqichidauningkalishiyotar,chamasi,simoyog'igatekkanidayulqibolmoqchibo'lgan-u,qo'ligao'ralashibyiqilganedi.
Shoikromloylimarzadanemaklabborganchao'zinionasi-ningquchog'igaotdi.
–Oyijon,ochingko'zingizni!
–dediugezaribketganlablaribilanonasiningmuzdayyuzidano'pib.
Uanchadankeyino'zigakeldi-yu,tepasidaxotiniturganini,qizchalariyig'layotganinipayqadi.
Boshiniko'tarishibilanmarzachetidao'tirganShone'matgako'zitushdi.
Nechahafta-lardanbuyono'rnidanjilmayyotganukasi,aftidan,qandaydirkuchtopibemaklabchiqqan,ko'ylaginingyelkalariosilibturar,katta-kattako'zlarivahimabilanboqaredi.
–Nimaqilibqo'ydim,ukam!
–dediShoikromyanabalchiq-qabelangankaftibilanyuzinichangallab.
Keyinyanaonasiniko'tarishgaurinar,ammoonasiningikkibuklangangavdasinegadirhechtiklanmasedi.
–Sutichmayzaharichsambo'lmasmidi,–dediShone'matovozititrab.
Shoikrombuojiz,titroqtovushdanseskanib,ukasigatikilibqoldi.
157–Zaharichsambo'lmasmidi,–dediShone'matyanao'shaohangda.
Aftidan,uyig'layolmas,yig'lashgamadoriyetmasdi.
–Kechayamaytuvdim,ko'nmadilar.
Qulupnaygasutalishadi,dedilar.
Shoikromboshqahechnimanieshitmadi.
Eshitolmadi.
Foy-dasihamyo'qedi.
***Umrixolanipeshinnamozigachiqarishdi.
Go'ristondanchi-qibkelishayotganidaShoikromodamlarningo'zarogapinieshi-tibqoldi.
–Urushtamombo'pti,eshitdingizmi1.
O'tkirHoshimovhaqidanimalarbilasizGapiribbering.
2.
Urushningso'nggiqurbonihikoyasinisinchiklabo'qing.
Asarningasosiymazmuniniso'zlabbering.
3.
HikoyaningboshqahramoniShoikromningko'nglig'ashligi,diqqinafasholatiganimasababekaninitushuntiring.
4.
Urushodamlarnio'zgartiribyuborganinihikoyaqahramonlariso'zlariorqalitushuntiring.
5.
Shoikromniqotillikkaundagan,ko'rinmaso'g'ridano'cholishgamajburqilgan,oqibatdao'zonasiningo'limigasababbo'lgannarsanima6.
Hikoyaqahramonlarixatti-harakatlarinitahlilqiling.
Umrixolaxarakteriniizohlang.
7.
HikoyadagiUmrixolavaDunyoningishlariqissasidagionaobrazio'rtasidaqandayo'xshashlikbor8.
Daftaringizgahikoyadaishlatilganmaqolvaiboralarniyoziboling.
Ularniyozuvchiqaysimaqsaddaqo'llaganinitushuntiribbering.
9.
Shoikromningo'g'rilaruchunqo'ygantuzog'itufayliUmrixolaqurbonbo'ldi.
BuyerdaSizningchakimqotil10.
Umrixolaningharakatinio'g'rilikdebbo'ladimiSavolvatopshiriqlarMUNDARIJAMa'naviyatxazinasi4BOLA–UCHQURXAYOLEGASIG'afurG'ulom11TurobTo'la40XudoyberdiTo'xtaboyev53JanniRodari82KECHAGIKUNSABOQLARIMuhammadAminxo'jaMuqimiy98Nazariyma'lumot.
Hajviyasarhaqidatushuncha105AbdullaQahhor.
108OdilYoqubov118ErkinVohidov135O'tkirHoshimov147Ma'naviyatnashriyoti.
LitsenziyaAI189,10.
05.
2011-yildaberilgan.
Bosishga26.
04.
2017-y.
daruxsatetildi.
Bichimi70x901/16.
Taymsgarniturasi.
Ofsetbosmausulidabosildi.
Shartlibosmatabog'i11,70.
Nashrtabog'i8,01.
474300nusxa.
Buyurtma17-239.
OriginalmaketMa'naviyatnashriyotidatayyorlandi.
Toshkent,Taraqqiyot2-berkko'cha,2-uy.
Shartnoma05–17.
O'zbekistonMatbuotvaaxborotagentliginingO'zbekistonnashriyot-matbaaijodiyuyidachopetildi.
Toshkent,Navoiyko'chasi,30-uy,2017.
SUNNATAHMEDOV,RAHMONQO'CHQOROV,SHUHRATRIZAYEVADABIYOTUmumiyo'rtata'limmaktablarining6-sinfiuchundarslik-majmuaIqismQaytaishlangan4-nashriToshkentMa'naviyat2017MuharrirD.
IsmoilovaRassomlar:A.
Mamajonov,R.
ZufarovA.
BogdanovaMusahhihS.
ToshqulovaKompyuterdizayniSh.
SohibovIjaragaberilgandarslikholatiniko'rsatuvchijadvalDarslikijaragaberilib,o'quvyiliyakunidaqaytaribolingandayuqoridagijadvalsinfrahbaritomonidanquyidagibaholashmezonlarigaasosanto'ldiriladi:YangiDarslikningbirinchimarotabafoydalanishgaberilgandagiholati.
YaxshiMuqovabutun,darslikningasosiyqismidanajralmagan.
Barchavaraqlarimavjud,yirtilmagan,ko'chmagan,betlaridayozuvvachiziqlaryo'q.
QoniqarliMuqovaezilgan,birmunchachizilibchetlariyedirilgan,dars-likningasosiyqismidanajralishholatibor,foydalanuvchitomonidanqoniqarlita'mirlangan.
Ko'chganvaraqlariqaytata'mirlangan,ayrimbetlarigachizilgan.
QoniqarsizMuqovachizilgan,yirtilgan,asosiyqismidanajralganyokibutunlayyo'q,qoniqarsizta'mirlangan.
Betlariyirtilgan,varaq-lariyetishmaydi,chizib,bo'yabtashlangan.
Darsliknitiklabbo'l-maydi.
O'quvchiningO'quvDarslikningSinfDarslikningSinfT/rismivaolingandagirahbariningtopshirilgan-rahbariningfamiliyasiyiliholatiimzosidagiholatiimzosi12345